So‘nggi yigirma yil davomida kitob o‘qishga bo‘lgan qiziqish keskin kamaygani xalqaro olimlar orasida katta xavotir uyg‘otmoqda. Bu haqda Zamin.uz xabar berdi.
AQSH aholisi orasida muntazam ravishda kitob, jurnal yoki elektron nashrlarni o‘qiydiganlar soni deyarli ikki barobar kamayganligi aniqlangan. Ushbu xulosa "iScience" jurnalida chop etilgan so‘nggi tadqiqotda keltirilgan.
Tadqiqotchilar AQSH Aholini ro‘yxatga olish byurosi tomonidan 2003 yildan 2023 yilgacha o‘tkazilgan keng ko‘lamli vaqt taqsimoti so‘rovlarini tahlil qilgan. So‘rovlarda 15 yoshdan katta 236 mingdan ortiq respondent ishtirok etgan.
Natijalarga ko‘ra, 2000-yillar boshida so‘rov qatnashchilarining taxminan 27 foizi har kuni kitob yoki boshqa nashrlarni o‘qishga vaqt ajratgan bo‘lsa, 2023 yilda bu ko‘rsatkich atigi 16 foizga tushgan. Florida universiteti olimi Jill Sonke bu holatni vaqtinchalik emas, balki yil sayin taxminan 3 foizga barqaror pasayish deb baholadi.
Shu bilan birga, o‘qishni davom ettirayotganlar unga avvalgidan ko‘proq vaqt ajratayotgani qayd etildi. Masalan, o‘rtacha o‘qish vaqti 20 yil oldin kuniga 1 soat 23 daqiqa bo‘lgan bo‘lsa, hozirgi kunda u 1 soat 37 daqiqaga yetmoqda.
Olimlar bu jarayonni “qutblanish” deb atamoqda: aholining bir qismi kitobga yanada ko‘proq berilmoqda, boshqalari esa umuman o‘qishni tark etgan. Mutaxassislar kitobxonlikning pasayishini raqamli o‘yinlar va boshqa ko‘ngilochar vositalarning ommalashishi, kutubxonalarga kirish imkoniyatining kamayishi, iqtisodiy qiyinchiliklar hamda ijtimoiy omillar tufayli bo‘sh vaqtning qisqarishi bilan izohlamoqda.
Olimlarning ta’kidlashicha, kitob o‘qish nafaqat ma’naviy va madaniy qadriyat, balki inson salomatligi uchun ham muhimdir. Kitob mutolaasi kognitiv qobiliyatlarni rivojlantiradi, stressni kamaytiradi va uzoq umr ko‘rishga yordam beradi.
London universitet kolleji professori Deyzi Fankur ham bu masalaga e’tibor qaratib, kitob o‘qishning kamayishi jamiyat uchun og‘ir signal ekanini ta’kidladi. Uning fikricha, bunday oddiy va barcha uchun qulay mashg‘ulotning yo‘qolishi jiddiy muammo hisoblanadi.
