Stanford universitetining Tibbiyot maktabi olimlari autistik spektr buzilishlarini o‘rganishda muhim yutuqqa erishganlarini ma’lum qildi. Bu haqida Upl.uz xabar berdi.
Sichqonlar ustida o‘tkazilgan oldingi klinik tadqiqotlarda olimlar autizm belgilariga bog‘liq bo‘lgan miya sohasini aniqlab, tajriba dori yordamida ushbu belgilarni bartaraf eta olishdi. Science Advances ilmiy jurnalida chop etilgan natijalar shuni ko‘rsatadiki, talamusning retikulyar yadrosi — sezgi ma’lumotlarini filtrlashda muhim rol o‘ynaydigan hudud — autistik xulq-atvorning asosiy omillaridan biri hisoblanadi.
Ushbu sohada neyronlarning ortiqcha faolligi tashqi ta’sirlarga nisbatan sezgirlikning oshishi, takroriy harakatlar va ijtimoiy aloqalardagi qiyinchiliklar bilan bevosita bog‘liq ekanligi aniqlandi. Tadqiqotning markaziy elementi Z944 kod nomli dori bo‘ldi.
Bu modda T-tipli kalsiy kanallarining selektiv antagonisti sifatida tanilgan bo‘lib, ilgari epilepsiyani davolashda ham qo‘llangan. Autizm genetik modeli bo‘lgan sichqonlarga bir marta berilgan Z944 talamusdagi ortiqcha faollikni sezilarli darajada kamaytirdi.
Bu aralashuv natijasida autizmga xos bo‘lgan xulq-atvor belgilarining deyarli yo‘qolishi kuzatildi. Sichqonlarda yorug‘lik va tovushlarga nisbatan ortiqcha sezgirlik pasaydi, takroriy stereotipik harakatlar to‘xtadi va ijtimoiy ko‘nikmalar tiklandi.
Qiziqarli jihatlaridan biri shundaki, Z944 nafaqat autizm bilan bog‘liq neyron yo‘llariga ta’sir ko‘rsatdi, balki tutqanoq faolligini kamaytirishda ham samarali bo‘ldi. Bu esa autizm va epilepsiya o‘rtasidagi klinik bog‘liqlikni tasdiqlaydi.
Taxminan 30 foiz autizm bilan og‘rigan bemorlarda tutqanoqlar uchraydi, bu esa ikki holatning umumiy neyrobiologik mexanizmlarga ega ekanligini ko‘rsatadi. Hayvonlar ustidagi muvaffaqiyatli natijalarga qaramay, olimlar ehtiyotkorlik bilan yondashishni tavsiya qilmoqda.
Insonlarda klinik sinovlar davomida dori xavfsizligi va samaradorligi aniqlanishi lozim. Agar sinovlar muvaffaqiyatli o‘tsa, autizm va unga bog‘liq nevrologik kasalliklarni davolash uchun yangi dorilar sinfi yaratilishi mumkin.
AQShning Oziq-ovqat va dori vositalarini nazorat qilish boshqarmasi (FDA) yangi dorilarni tasdiqlash jarayoni qat’iy bo‘lsa-da, biotexnologiya sohasidagi yangiliklarga hukumat tomonidan qo‘llab-quvvatlash mavjudligi jarayonni tezlashtirishi ehtimoldan xoli emas. Ushbu kashfiyot miya ishining murakkab mexanizmlarini tushunishda muhim qadam bo‘lib, autistik spektr buzilishlari uchun yo‘naltirilgan terapiya imkoniyatlarini kengaytiradi.
Z944 ta’sir qilgan talamusning retikulyar yadrosi «miya eshiklari» yoki «dispatcher» sifatida tanilgan bo‘lib, u sezgi organlaridan miya korteksiga kelayotgan ma’lumotlarni boshqaradi va qaysi signallar muhim ekanligini aniqlab, qolganlarini filtrlaydi.
