O‘zbekistonda ilk bor inson genlarini to‘liq o‘qish va tahlil qilish bo‘yicha yirik ilmiy tadqiqot amalga oshirildi. Bu haqda Zamin.uz xabar berdi.
Ilg‘or texnologiyalar markazi olimlari tomonidan olib borilgan ushbu ish natijasida o‘zbekistonliklarda ilgari dunyoda qayd etilmagan o‘nlab yangi gen o‘zgarishlari aniqlangan. Ushbu ma’lumotlar xalqaro genetik bazalarga kiritilib, mamlakatning genomika sohasidagi mavqeini oshirishga xizmat qilishi kutilmoqda.
Tadqiqot natijalari jiddiy e’tiborni talab qiladi. Har ikkinchi bola irsiy mutatsiya tashuvchisi ekanligi aniqlangan bo‘lib, bolalarning taxminan 86 foizi kamida bitta buzilgan genni o‘zida saqlaydi.
Bu ko‘rsatkich xalqaro me’yorlardan ikki barobar yuqori hisoblanadi. Olimlar bunday holatni ayrim hududlardagi qarindoshlik nikohlarining ko‘pligi bilan bog‘lamoqda.
Ba’zi viloyatlarda qarindoshlar o‘rtasidagi nikohlar umumiy nikohlarning choragidan ko‘prog‘ini tashkil etadi. Mutaxassislar ta’kidicha, bu faqat irsiy kasalliklar bilan cheklanmay, sog‘liq holatiga ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Genetik o‘zgarishlar diabet, yurak-qon tomir va onkologik kasalliklar xavfini oshiradi. Shu sababli, yosh avlod orasida ushbu kasalliklarning uchrashi ehtimoli ortmoqda.
Olimlar nikohdan oldin juftliklarni genetik tekshiruvdan o‘tkazishni va bolalarni erta profilaktik dasturlarga jalb etishni muhim deb hisoblaydi. Bu kasalliklarni dastlabki bosqichda aniqlash va samarali davolash imkonini beradi.
Tadqiqot davomida tekshirilgan bemorlarning yarmidan ko‘prog‘ida aniq genetik tashxis qo‘yilgan va shifokorlarga davolash usullarini to‘g‘ri tanlash imkoniyati kengaygan. Qiziqarli jihati shundaki, aniqlangan mutatsiyalarning uchdan biri ilgari hech qayerda qayd etilmagan bo‘lib, ular xalqaro genetik ma’lumotlar bazasiga kiritilgan.
“O‘zbekistonning 1000 genomi” loyihasi rahbari professor Shahlo Turdiqulova ta’kidlaganidek, ilk bor xalqimiz genlarining haqiqiy manzarasi ko‘rsatildi. Agar bolalarning ko‘pchiligi yashirin irsiy mutatsiyalarga ega bo‘lsa, profilaktika va genetik maslahat tizimlari bo‘lmasdan bu jarayonni to‘xtatib bo‘lmaydi.
Mazkur loyiha orqali mamlakat aholisining genetik xaritasi yaratiladi va milliy biobank shakllantiriladi. Bu ma’lumotlar shaxsga yo‘naltirilgan tibbiyot, yangi dori vositalari va skrining dasturlarini ishlab chiqishda asos bo‘ladi.
Ilg‘or texnologiyalar markazi pandemiya davrida koronavirusning yangi shtammlarini aniqlash va ZF-UZ-VAC 2001 vaksinasini yaratishda faol ishtirok etgan ilmiy muassasadir. Endilikda esa u O‘zbekistonda genom tadqiqotlari sohasida yangi davrni boshlab berdi (manba: zamin.uz).
