Gilgit-Baltiston so‘nggi ikki yil ichida keskin norozilik va boshqaruv muammolari bilan yuzlashmoqda. Bu haqda Zamin.uz xabar berdi.
2024-yil yanvarida butun hudud bo‘ylab o‘tkazilgan ish tashlash hayot faoliyatini deyarli to‘xtatib qo‘ydi. Mintaqa aholisining asosan subsidiya qilingan un narxining oshishi va elektr ta’minotidagi uzilishlarga qarshi noroziligi kuchaygan.
Ayrim joylarda kuniga 22 soat elektr bo‘lmagan holatlar ro‘y berdi. Hukumat un narxini kilogrammi 20 rupiyadan 36 rupiyaga ko‘tarishga qaror qildi, avvalroq esa 52 rupiya darajasiga oshirish taklif qilingan edi.
Bu qaror natijasida barcha tumanlarda mitinglar va o‘tirishlar tashkil etildi. 2025-yil o‘rtalarida Pokiston va Xitoy chegarasidagi savdo faoliyati bilan shug‘ullanuvchi tadbirkorlar ham norozilikni kuchaytirdi.
Sust qishlog‘idagi namoyishlar sabab Karakorum shossesi 40 kun yopiq qoldi va chegara savdosi to‘xtatildi. 200 dan ortiq yuk mashinalari ochiq havoda qolib ketdi, bu milliardlab zarar keltirdi.
Namoyishchilar “vakolatsiz soliqqa yo‘q” shiori ostida Islomobodga norozilik bildirdi. Gilgit-Baltistonning boshqaruv tizimi aniq konstitutsiyaviy maqomga ega emas.
2009-yilda avtonomiya berilgan bo‘lsa-da, hududning huquqlari va federal hukumat vakolatlari o‘rtasida nizolar mavjud. Tadbirkorlar parlamentda vakilsiz hududda federal soliqlarning qonuniyligi haqida munozaralar olib bormoqda.
2025-yilgi namoyishlardan keyin Federal soliq qo‘mitasi Xitoydan olib kelingan mahsulotlarga qo‘shilgan qiymat solig‘i, daromad solig‘i va aksiz soliqlarini qayta ko‘rib chiqish uchun komissiya tuzdi. Bu maxsus boshqaruv tizimining zarurligini anglatadi.
Avgust oyida Sustda politsiya va namoyishchilar o‘rtasida to‘qnashuv yuz berdi. Tashkilotchilar ko‘z yosh oqizuvchi gaz va kuch ishlatilganini bildirgan bo‘lsa, rasmiylar tartibni saqlash uchun bunday choralar qo‘llangani haqida bayonot berdi.
Yer huquqlari bo‘yicha ham ziddiyatlar mavjud. Gilgit-Baltiston Assambleyasi muxolifati “Xalsa sarkar” qonunlarini bekor qilishni talab qilmoqda, chunki bu qonunlar oddiy aholining yer huquqlarini cheklab, ta’sirli shaxslarga yerlarni berishga olib kelmoqda.
Mintaqa yirik gidroenergetika loyihalariga mezbonlik qilmoqda. Diamer-Bhasha gidroelektr stansiyasi 4500 megavatt quvvatga ega bo‘lib, 2028-yilgacha ishga tushirilishi rejalashtirilgan.
Biroq loyiha ijtimoiy va madaniy jihatdan asosan mahalliy aholi zimmasiga yuk bo‘lmoqda. 2018-yilgacha 14 325 akr yer o‘tkazilgan, 32 qishloq, 4266 xonadon va 30 mingdan ortiq aholi ko‘chirishga majbur qilingan.
Mahalliy aholi adolatli kompensatsiya va gidroenergetik daromadlardan ulush olishni talab qilmoqda. 2024-yilda Gilgit-Baltiston hukumati markazdan o‘z haqqini talab qilish to‘g‘risida qaror qabul qilgan.
Iqlim o‘zgarishlari mintaqada jiddiy xavf tug‘dirmoqda. 2022-yil may oyida Shishper muzligidan ko‘l toshishi natijasida Xasanabod ko‘prigi vayron bo‘lib, yuqori Hunza bilan aloqa uzildi.
Bu hodisa mahalliy aholi hayotini yanada qiyinlashtirdi. Demografik o‘zgarishlar ham ziddiyatlarni kuchaytirmoqda.
2025-yil ma’lumotlariga ko‘ra, hudud aholisi 41 foiz shialar, 30 foiz sunniylar, 24 foiz ismoiliylar va 6 foiz nurbaxshilardan tashkil topgan. Baltiston tarixan turli mazhablar o‘rtasida tinchlikni saqlagan.
So‘nggi yillarda mamlakatning boshqa hududlaridan kelgan investorlar yer va tijorat binolarini sotib olayotgani mahalliylarni chetlatilgan his qilishiga olib kelmoqda. Shuningdek, sunniy tadbirkorlarni joylashtirish orqali demografik ustunlikni o‘zgartirishga urinishlar haqida ham da’volar mavjud.
Xulosa qilib aytganda, Gilgit-Baltiston konstitutsiyaviy noaniqlik, iqtisodiy norozilik va iqlim xavflari tufayli jiddiy boshqaruv
