Serbiya poytaxti Belgradda 11-noyabr kuni katta bahs-munozaralarga sabab bo‘lgan qurilish loyihasi atrofida yuzaga kelgan voqealar mamlakat jamoatchiligini ikki qarama-qarshi fikrga bo‘lib qo‘ydi. Bu haqda Zamin.uz xabar berdi.
AQSH sobiq prezidenti Donald Trampning kuyovi, investor Jared Kushner rahbarlik qilayotgan Affinity Partners kompaniyasi NATOning 1999-yilgi bombardimoni paytida vayron bo‘lgan Yugoslaviya xalq armiyasining sobiq Bosh shtabi binolari o‘rnida yirik mehmonxona majmuasi qurishni rejalashtirgan edi. Ammo bu tashabbus Belgrad aholisi va faollari tomonidan qattiq norozilik bilan qarshi olindi.
Minglab odamlar shahar markazida to‘planib, tarixiy binolar joylashgan hududda “tirik to‘siq” hosil qildilar. Namoyishchilar bu hududga kirishni to‘sish maqsadida ramziy qizil chiziq ham chizishdi.
Faollarning ta’kidlashicha, ular qonunbuzarlikka qarshi emas, adolatni talab qilib chiqishgan. Ularning fikriga ko‘ra, Prezident Aleksandr Vuchich bu qaror orqali AQSH bilan aloqalarni yaxshilashga harakat qilmoqda.
Ayrimlar bu harakatni Serbiya neft sanoatiga qo‘yilgan sanksiyalarni yumshatish umidida amalga oshirilayotgan siyosiy qadam deb bilmoqda. Ma’lumki, AQSH hukumati 2024-yil boshida “Gazprom neft” kompaniyasiga nisbatan yangi iqtisodiy sanksiyalar joriy etgan edi.
Bu qaror Serbiyaga sezilarli ta’sir ko‘rsatdi, chunki mamlakatning asosiy yoqilg‘i ta’minotchisi bo‘lgan NIS kompaniyasida “Gazprom” nazorat ulushiga ega. Shuningdek, AQSH Moliya vazirligi dastlab Serbiya kompaniyasiga sanksiyalardan vaqtinchalik ozodlik bergan bo‘lsa-da, bu imtiyoz keyinchalik bekor qilindi.
Natijada Kushner loyihasi atrofida shubhalar kuchaydi va jamoatchilik orasida hukumatning bu qarori Vashington bilan siyosiy kelishuvning bir qismi sifatida qabul qilina boshlandi. 2024-yil may oyida Serbiya hukumati Affinity Partners bilan sobiq Bosh shtab binolarini 99 yilga ijaraga berish bo‘yicha shartnoma tuzdi va parlament binolarning “madaniy meros” maqomini bekor qildi.
Bu qaror nafaqat arxitektorlar, balki keng jamoatchilik orasida ham qattiq tanqidga uchradi. Shu bilan birga, Serbiya prokuraturasi bitim qonuniyligini tekshirishni boshladi.
Ayrim amaldorlar firibgarlik va hujjatlarni soxtalashtirishda ayblanmoqda. Prezident Vuchich esa barcha ayblovlarni rad etib, loyiha qonuniy amalga oshirilayotganini ta’kidladi.
Uning so‘zlariga ko‘ra, mazkur loyiha nafaqat zamonaviy shahar markazini qurish, balki NATO zarbalarining qurbonlarini unutmaslik maqsadini ham ko‘zlaydi. Biroq yaqinda qabul qilingan yangi qonun Affinity Partners kompaniyasiga qurilish uchun barcha ruxsatnomalarning to‘liq rasmiylashtirilishini kutmasdan ish boshlash imkonini berdi.
Bu esa jamoatchilik va xalqaro tashkilotlarning keskin noroziligiga sabab bo‘ldi. Belgraddagi noroziliklar shunchaki arxitektura yodgorliklarini himoya qilish emas, balki siyosiy mustaqillik va milliy g‘ururni saqlash masalasini ham ko‘tarib chiqmoqda.
Ko‘pchilik uchun bu loyiha NATO zarbalarida halok bo‘lganlarning xotirasini hurmat qilish va Serbiya o‘tmishiga bo‘lgan munosabatni belgilash masalasidir. Shu sababli, bu qurilish loyihasi faqat yangi binolar barpo etish haqida emas, balki Serbiyaning kelajagi, yo‘nalishi va tarixiy qadriyatlari haqida ham muhim savollarni yuzaga keltirmoqda.
