Foydali maqolalar

Quyidagi maqola cho‘lda suv topishning oson va samarali usuli haqida ma’lumot beradi. Bu usul o‘zining oddiyligi va ishonchliligi bilan ajralib turadi. Har kim sayohat, hordiq chiqarish yoki ish bilan cho‘l hududida yurishga to‘g‘ri kelishi mumkin. Lekin cho‘lda suvsiz qolib ketish – inson uchun juda xavfli vaziyatdir. Ayniqsa, yozning jaziramasida inson organizmi tez chanqoqlaydi. Agar siz suv olib ketishni esdan chiqargan bo‘lsangiz yoki suvingiz tugab qolgan bo‘lsa, xavotir olishga o‘rin yo‘q! Ijtimoiy tarmoq foydalanuvchilaridan biri cho‘lda suv topishning juda oson usulini namoyish qildi. Bu usulning amaldagi qadamlari: 1. Avvalo, yerda kichik bir chuqurcha kovlanadi. 2. Keyin suv idishi yoki plastik shisha yordamida idish shaklidagi qism ajratilib, kovlangan chuqurchaga joylashtiriladi. 3. Idishning atrofi yaxshilab tuproq bilan yopiladi. 4. Idishning usti sellofan pliyonka bilan yopilib, atroflari yaxshilab ko‘miladi. 5. Taxminan 30-45 daqiqa davomida kutasiz. Natijada, quyoshning issiqligi tufayli tuproqdagi namlik bug‘lanib, pliyonkaning ostida yig‘iladi va idishga tushadi. Mana shu yo‘l bilan suv hosil bo‘ladi. Foydalanuvchi o‘z videosida bu usulning naqadar samarali ekanini aniq ko‘rsatgan. 30-45 daqiqadan so‘ng pliyonkani ochib, idishda yetarli miqdorda suv yig‘ilganini ko‘rish mumkin. Bunday usul cho‘l sharoitida hayotni saqlab qolish uchun ajoyib imkoniyatdir. Birgina plastik shisha va sellofan pliyonka orqali inson o‘z hayotini asrab qolishi mumkin. Shuning uchun sayohatga chiqishda har doim kerakli buyumlarni olib yurishni unutmang. Ammo suvsiz qolganingizda mazkur usulni eslab qolishingiz, ehtimol, hayotingizni saqlab qolishi mumkin! Har qanday vaziyatda ham xavfsizlik choralarini ko‘rib, o‘zingizni asrang!

Yaponiyaning Xirosima universiteti olimlari o‘tkazgan yangi tadqiqot natijalariga ko‘ra, milklar kasalligini keltirib chiqaruvchi bakteriya nafaqat og‘iz bo‘shlig‘iga zarar yetkazadi, balki qon tomirlari orqali yurakkacha yetib borishi va unda jiddiy patologiyalarni keltirib chiqarishi mumkin ekan. Tadqiqotchilar aniqlashicha, milk yallig‘lanishiga sabab bo‘luvchi Porphyromonas gingivalis (P. gingivalis) bakteriyasi, og‘iz bo‘shlig‘idan qon oqimiga o‘tib, yurak mushagiga kirib oladi va shu yerda fibroz (chandiq to‘qimasi) shakllanishiga turtki beradi. Fibroz esa yurakning ichki tuzilishi va tabiiy faoliyatini buzib, oqibatda aritmiya va boshqa xatarli kasalliklarning kelib chiqishiga sabab bo‘ladi. Fibroz shakllanishi natijasida yurakning me’yoriy faoliyati uchun zarur bo‘lgan elektr impulslarining uzatilishi buziladi. Bu esa o‘z navbatida atrial fibrillyatsiya (yurakning noto‘g‘ri urishi) xavfini keskin oshiradi. Bundan tashqari, bu holat yurak yetishmovchiligi, infarkt, insult kabi og‘ir asoratlarga ham sabab bo‘lishi mumkin. Mutaxassislar ogohlantirishicha, tish va milklarning muntazam parvarish qilinishi, og‘iz bo‘shlig‘i gigiyenasiga jiddiy e’tibor qaratilishi nafaqat stomatologik, balki yurak-qon tomir kasalliklari oldini olish uchun ham muhim ahamiyatga ega. "Bu bakteriya og‘iz bo‘shlig‘idan yurakka o‘tish orqali jiddiy kasalliklarni keltirib chiqarishini isbotladik. Shu bois milklarning sog‘lom bo‘lishi nafaqat og‘iz salomatligi, balki yurak salomatligi uchun ham muhim", – deb ta’kidlaydi Hirosima universiteti mutaxassislari. Shuning uchun ham kundalik hayotda tish va milklarni muntazam ravishda tozalash, stomatolog ko‘rigidan o‘tish, og‘iz bo‘shlig‘idagi har qanday o‘zgarishga jiddiy munosabatda bo‘lish tavsiya qilinadi. Bu – nafaqat tabassumingiz, balki yuragingiz salomatligi uchun ham eng muhim qadamdir. Esingizda bo‘lsin: sog‘lom tishlar va milklar – sog‘lom yurak garovidir!

O'zbekistonda 2025–2035 yillarga mo‘ljallangan rakka qarshi milliy strategiyaning nol versiyasi JSST va Sog‘liqni saqlash vazirligi ekspertlari tomonidan kelishib olindi, deb Nova24.uz xabar berdi. Shu asosda harakatlar rejasi shakllantirilmoqda. Mazkur faoliyat “O‘zbekiston Respublikasida onkologik xizmatlarni rivojlantirish loyihasini qo‘llab-quvvatlash, II bosqich” tashabbusi doirasida Islom taraqqiyot banki ishtirokida olib borilmoqda. JSST ma'lumotlariga ko'ra, O'zbekistonda 100 mingdan ortiq odam onkologik tashxis bilan yashamoqda. Har yili 20 mingdan ortiq yangi holat aniqlanadi. JSST ta’kidlashicha, ko‘plab hollarda kasallikni barvaqt aniqlash va mavjud davolash usullari orqali oldini olish yoki butunlay davolash mumkin. Ammo buning uchun tizimli yondashuv zarur. Shu sababli har bir maqsad va harakat alohida muhokama qilinmoqda: uskunalardan tortib kadrlar, madaniy to‘siqlar va aholi ishonchigacha.

Hayotda har bir inson oldiga maqsad qo‘yadi. Ayrimlar bu maqsadlarga qisqa fursat ichida erishadi, ayrimlar esa yo‘lda bir umr harakatda bo‘ladi. Biroq muvaffaqiyat va foyda faqat natija bilan emas, yo‘lning o‘zi bilan ham o‘lchanadi. Kimdir o‘z maqsadiga yillab intiladi, harakat qiladi, tinimsiz izlanadi, lekin kutilgan natijaga yeta olmaydi. Bu holatda odam o‘zidan, atrofdan va hayotdan norozi bo‘lib qolishi ham mumkin. Maqsadni aniq qo‘ya bilish – yo‘lning yarmi Nima uchun ba’zi insonlar o‘z orzulariga tez yetadi, boshqalari esa yillab urinib ham unga yaqinlasha olmaydi? Buning sababi maqsadning to‘g‘ri qo‘yilgani yoki noto‘g‘ri belgilab olinganida bo‘lishi mumkin. Aniq, chamasi belgilangan, o‘lchanadigan va vaqt bilan bog‘langan maqsad — insonni yo‘ldan adashtirmaydi. To‘siqlar – sinov emas, imkoniyat Haqiqiy maqsad egasi yo‘ldagi har qanday to‘siqqa sinov sifatida emas, imkoniyat sifatida qaraydi. U norozilik bildirmaydi, aksincha, bu holatdan qanday foyda chiqarish mumkinligi haqida o‘ylaydi. Bunday insonlar uchun qiyinchiliklar – ruhiy immunitet, yangiliklarga tayyorgarlik va mustahkamlik manbai hisoblanadi. “Siz to‘xtagan joyda kimdir boshlaydi. Siz to‘siq deb ko‘rgan imkoniyatdan boshqasi marraga yetadi.” Umrni sarflash — yo‘qotish emas, o‘zingni topish yo‘li Orzu va maqsad uchun umr sarflash – yo‘qotish emas. Bu — insonning o‘zini izlashi, kamolotga yetishi va shaxsiy missiyasini anglashi uchun zarur jarayon. Yillar davomida harakat qilib, natijaga endi yetayotgan inson bir kunlik natijadan ko‘ra ko‘proq kuchli, to‘kis va ishonchli bo‘ladi. Zamin.uz tahririyati maqsad sari intilayotgan har bir insonga sabr, xulosa va qat’iyat tilaydi. Chunki to‘g‘ri maqsad va aql bilan yuritilgan harakat — hayotdagi har qanday to‘siqni yangi imkoniyat eshigiga aylantira oladi.

2025–2035 yillarga mo‘ljallangan saraton kasalligiga qarshi kurashish bo‘yicha Milliy strategiyani shakllantirish borasida jiddiy ishlar boshlandi. 28–30 aprel kunlari Toshkent shahrida o‘tkazilgan yig‘ilishda onkologlar, tahlilchilar, Sog‘liqni saqlash vazirligi, Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) va boshqa xalqaro tashkilotlar, strategik markazlar vakillari ushbu hujjatning dastlabki loyihasi ustida kelishib oldi. Harakatlar rejasiga start berildi Ta’kidlanishicha, bu tashabbus “O‘zbekiston Respublikasida onkologik xizmatlarni rivojlantirish” loyihasining ikkinchi bosqichi doirasida, Islom taraqqiyot bankining ko‘magida amalga oshirilmoqda. Yig‘ilish doirasida Harakatlar rejasini shakllantirishga ham rasman start berildi. Mazkur strategik hujjat nafaqat tibbiy, balki ijtimoiy, iqtisodiy va ma’naviy yechimlarni qamrab olgan holda tayyorlanmoqda. Sonlardan ko‘ra inson hayoti muhim BMTning O‘zbekistondagi vakolatxonasi ma’lum qilishicha, hozirgi kunda mamlakatda 100 mingdan ortiq saratonga chalingan bemor qayd etilgan. Har yili 20 mingdan ziyod yangi holat aniqlanadi. Ularning katta qismi erta aniqlansa va o‘z vaqtida davolansa, to‘liq sog‘ayish imkoni mavjud. “Ammo buning iloji tizimli yondashuvsiz imkonsiz. Har bir reja, har bir qadam — asbob-uskunalar, kadrlar, jamoatchilik ongi va ishonchgacha — barchasi inobatga olinmoqda. Bu faqat statistikani pasaytirish emas, balki hayotni saqlab qolish haqidadir”, — deyiladi xalqaro tashkilot bayonotida. Qarorlar ilm-fan, tajriba va odamlarga asoslanadi Yig‘ilishda ta’kidlandiki, strategiya insonni markazga qo‘ygan yondashuvni taqozo etadi. Bu nafaqat klinik tashxis va davolashni, balki axborot-kommunikatsiya faoliyati, aholining xabardorligi, sog‘lom turmush tarzi targ‘ibotini ham qamrab oladi. Hozirda mas’ul organlar tomonidan dasturning huquqiy, moliyaviy va amaliy mexanizmlari ustida ish olib borilmoqda. Yaqin oylarda saratonga qarshi kurashish strategiyasining yakuniy varianti jamoatchilikka taqdim etilishi kutilmoqda. Zamin.uz tahririyati ushbu strategiyani mamlakatda sog‘liqni saqlash sohasidagi eng muhim va insoniy tashabbuslardan biri deb hisoblaydi. Chunki saraton — raqamlar emas, hayot haqidadir. Va har bir hayot — e’tiborga loyiq.

Yurak-qon tomir kasalliklari bugungi kunda dunyo bo‘yicha bevaqt o‘limga olib keluvchi eng asosiy sabablardan biri bo‘lib qolmoqda. Har yili 18 milliondan ortiq inson aynan shu kasalliklar sabab hayotdan ko‘z yumadi. Mutaxassislarning aytishicha, yurak kasalliklari yoshi tobora kichikroq bo‘lgan insonlarda ham keng tarqalmoqda. Afsuski, ko‘pchilik insonlar organizmida paydo bo‘lgan muhim signallarga e’tibor qilmaydi yoki juda kech tushunib yetadi. Haqiqatda esa, yurak bilan bog‘liq muammolar faqatgina ko‘krak og‘rig‘i yoki nafas qisilishi bilan emas, balki kutilmagan hollarda va organizmning boshqa qismlarida ham yuzaga chiqishi mumkin. Amerika Dermatologiya akademiyasi olimlari yurak kasalliklari haqida avvaldan ogohlantiruvchi uchta noodatiy belgini aniqladi. Barmoqlardagi qattiq va og‘riqli tugunchalar (Osler tugunlari) Osler tugunlari deb ataluvchi bu alomat oyoq yoki qo‘l barmoqlari ustida paydo bo‘lishi mumkin. Ular kichik, qattiq va og‘riqli bo‘lib, bir necha soatdan bir necha kungacha davom etadi va ba’zida o‘z-o‘zidan yo‘qoladi. Biroq bu alomatning paydo bo‘lishi organizmdagi jiddiy infeksion muammodan darak beradi. Olimlarning ta’kidlashicha, bu holat ko‘pincha yurak ichki qavatining yallig‘lanishi — infeksion endokardit bilan bog‘liq bo‘lib chiqadi. Bunday vaziyatda, albatta, antibiotiklar bilan davolash talab etiladi. Agar davolanmasa, holat murakkablashib, hatto operatsiya zarurati ham yuzaga kelishi mumkin. Oyoqlarning shishib ketishi Yurak xastaligining yana bir jiddiy belgisi — oyoqlarning shishishi. Amerika Dermatologiya akademiyasi mutaxassislari bu holat yurakning noto‘g‘ri ishlashi natijasida qon va boshqa suyuqliklar organizmda to‘planib qolishidan kelib chiqishini ta’kidlamoqda. Yurak-qon tomir tizimidagi muammolar sababli paydo bo‘lgan shishlar asosan oyoq panjalari, to‘piqlar va oyoqlarning boshqa qismlarida ko‘zga tashlanadi. Bu turdagi shishlarning muntazam kuzatilishi vaziyatning jiddiyligidan ogohlantiruvchi belgidir va darhol shifokorga murojaat qilishni talab qiladi. Barmoqlarning ko‘karib qolishi (sianoz) Ba’zan barmoqlarning ko‘karishi shunchaki sovuq havo bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin, bu tabiiy hol. Ammo agar sovuq bo‘lmagan holatlarda ham barmoqlar ko‘k yoki binafsha tusga kiradigan bo‘lsa, bu juda jiddiy signal hisoblanadi. Bu alomat qon tarkibida kislorodning yetarli darajada emasligidan darak beradi. Olimlar bunday vaziyatni tibbiyotda “sianoz” deb atashadi va bu alomat qon aylanishi tizimidagi jiddiy muammolarni ko‘rsatadi. Agar sianoz o‘z vaqtida davolanmasa, bu teri ostidagi to‘qimalarning nobud bo‘lishigacha olib kelishi mumkin. Mutaxassislarning fikriga ko‘ra, inson o‘z organizmidagi shunday noodatiy belgilarni kuzatsa, bunga e’tiborsiz qaramasligi va shifokorga murojaat qilishi lozim. Chunki o‘z vaqtida diagnostika qilingan kasalliklarni davolash imkoniyati yuqori bo‘ladi. Shunday ekan, yuqoridagi uchta belgidan biri yoki bir nechtasi paydo bo‘lganda zudlik bilan shifokor ko‘rigidan o‘tish kerak. Sog‘liqni saqlashda e’tiborli va ehtiyotkor bo‘lish o‘z vaqtida yordam olishning eng muhim kalitidir. Yuragingizni asrang, sog‘lom hayot tarziga amal qiling!

London Qirollik kolleji olimlari tomonidan o‘tkazilgan ilmiy tadqiqot sirkadiyalik ritmlar – inson tanasining tabiiy kunlik biologik soati – buzilishi organizm uchun qanchalik xavfli ekanini yana bir bor isbotladi. Tadqiqot xulosalari Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) jurnalida e’lon qilindi va unda tunda ishlash yoki uxlamaslik mushaklar qarishi va zaiflashishiga olib kelishi aniq ta’kidlangan. Mushak hujayralari ham "soat" bo‘yicha ishlaydi Olimlarning ta’kidlashicha, har bir mushak hujayrasida oqsillarning shikastlanishi va tiklanishi jarayonini boshqaruvchi “ichki soat” mavjud. Kunduzi mushaklar turli jismoniy faolliklar orqali stressga uchraydi, kechasi esa shikastlangan hujayralar tozalanib, qayta tiklanadi. Agar bu jarayonda to‘siq yuzaga kelsa – ya’ni inson doimiy ravishda tungi vaqtda faol bo‘lsa – tiklanish mexanizmi ishlamay qoladi. Zebra baliqlari orqali o‘tkazilgan kuzatuvlar Olimlar bu jarayonni o‘rganish uchun genlari insonnikiga 70 foizga o‘xshash bo‘lgan zebra baliqlaridan foydalandi. Ular baliqlarning mushaklaridagi biologik soat uchun mas’ul genlarini o‘zgartirdi. Ikki yillik tajriba davomida ushbu baliqlar o‘sishdan to‘xtadi, vazn yeg‘madi va kuzatuvchilar fikriga ko‘ra, kundan-kunga zaiflashib bordi. Bu xolat, olimlarning so‘zlariga ko‘ra, insonlarda ham xuddi shunday – tunda doimiy ishlaydiganlar, navbatbozlar va hatto talabalarda mushak massasining pasayishi, umumiy zaiflashish holatlari kuzatiladi. Hayot tarzi va sog‘liq o‘rtasidagi bog‘liqlik Tadqiqotni olib borgan professor Jefri Kelu shunday dedi: “Faqatgina Buyuk Britaniyaning o‘zida 4 million kishi tunda ishlaydi. Bizning tadqiqotimiz shuni ko‘rsatyaptiki, bunday hayot tarzi ularning tanasidagi mushaklarni tez qarishga olib kelishi mumkin. Uxlashni kamaytirish sog‘lom hayotga jiddiy xavf solishi aniq.” Yechim – to‘g‘ri uxlash va yangi dorilar Olimlar, shuningdek, ushbu tadqiqot natijalari biologik soatni tartibga solishga qodir bo‘lgan yangi turdagi preparatlar yaratilishiga asos bo‘lishi mumkinligini ta’kidlashmoqda. Bunday dorilar ayniqsa qariyalar yoki xastalar kabi zaif guruhlar uchun juda muhim ahamiyat kasb etishi mumkin. Xulosa: kechasi 7–8 soat uxlashni unutmang Mutaxassislar so‘ngi tavsiyasi aniq: har kuni kechasi kamida 7–8 soat uxlash inson organizmi, ayniqsa, mushak to‘qimalarining tiklanishi uchun juda muhim. Aks holda, mushak hujayralari yangilanish imkoniyatidan mahrum qoladi va bu erta qarishga olib kelishi mumkin. Bu kabi ilmiy xulosalar bizga hayot tarzimizni qayta ko‘rib chiqish va o‘z sog‘lig‘imizga yanada mas’uliyatli yondashish kerakligini yana bir bor eslatadi.

Tongda konfet, pechene yoki boshqa shirin mahsulotlar bilan nonushta qilish ko‘pchilik uchun odatiy holatga aylangan. Ammo Ispaniyalik taniqli kardiolog, doktor Xose Abelyan bu borada jiddiy ogohlantiruv berdi. Uning La Razon nashriga bergan intervyusida ta’kidlashicha, bunday shirin nonushta nafaqat salomatlik uchun zararli, balki butun kun davomidagi energiya, kayfiyat va metabolik faollikni izdan chiqarishi mumkin. Abelyanga ko‘ra, inson organizmi tonggi ovqat orqali "metabolik ton"ni o‘rnatadi. Ya’ni, nonushta nafaqat to‘yish ehtiyojini qondirishi, balki butun organizmni kuniga tayyorlashda muhim vazifa o‘taydi. Agar nonushta tarkibida asosan shirin mahsulotlar — konfet, tort, donli pechene bo‘lsa, bu ishtahani nazoratsiz ko‘paytirib, ortiqcha kaloriya olishga, hatto kun davomida qayta-qayta ovqat yeyishga olib keladi. “Shirin mahsulotlar asosan qayta ishlangan, tarkibida foydali mikroelementlar – vitamin, mineral, oqsil, murakkab uglevodlar deyarli yo‘q”, – deya ta’kidlaydi kardiolog. Uning fikricha, nonushtadan so‘ng qonda glyukoza miqdori keskin oshadi, bu esa ortiqcha vazn, insulin qarshiligi, immunitetning susayishi va yurak-qon tomir kasalliklari xavfini sezilarli darajada oshiradi. Shuningdek, doktor Abelyan shirinliklarni butunlay rad etishga chaqirmaydi. U ulardan to‘g‘ri va me’yorda foydalanish tarafdori: “Masala konfet yemaslikda emas, balki to‘liq va foydali nonushtani shirinlikka almashtirishda. Agar inson shirinni vaqti-vaqti bilan yeydigan bo‘lsa – bundan hech qanday zarar yo‘q. Ammo bu har kuni ertalab nonushta o‘rnida bo‘lsa – xavfli odatga aylanadi”, – deya ogohlantiradi u. Mutaxassislar nonushtada oqsil, sog‘lom yog‘lar va murakkab uglevodlarga boy ovqatlarni — masalan, tuxum, avokado, grechka, sabzavotlar yoki go‘shtli sendvichlar kabi foydali alternativalariga ustuvorlik berishni tavsiya etmoqda. Shunday ekan, tongdagi ilk ovqat tanlovi — faqat ovqatlanish emas, balki salomatlik, hayot tarzi va kelajakdagi kasalliklardan saqlanishning dastlabki qadami ekanini unutmang.

Har bir kunimiz qanday boshlanishi, kun davomidagi kayfiyatimiz va ishchanligimizga katta ta’sir ko‘rsatadi. Britaniyalik taniqli diyetolog Paula Martin sog‘lom hayot tarziga amal qilishni istaganlarga nonushta menyusida uchta asosiy mahsulotni albatta kiritishni tavsiya qildi. Bu haqda u Instyle nashriga bergan intervyusida ma’lum qilgan. Mutaxassis fikriga ko‘ra, to‘g‘ri va to‘yimli nonushta qilish uchun dasturxondan hech bo‘lmaganda mevalar, don mahsulotlari va sut mahsulotlari o‘rin olishi zarur. Ertalab nonushtani qachon qilish kerak? Diyetologning qayd etishicha, uyg‘ongan zahotiyoq nonushta qilishga shoshilish shart emas. Siz bu ovqatlanishni ozgina kechiktirib yoki hatto ertalabki mashg‘ulotlardan so‘ng ham amalga oshirishingiz mumkin. Lekin u nonushtani uzoq vaqtga qoldirish yoki umuman o‘tkazib yuborish zararli odat ekanligini ta’kidlaydi. Chunki bu holat kun davomida shirinliklar va zararli uglevodlarga bo‘lgan ishtiyoqni oshiradi va natijada ortiqcha ovqatlanish xavfi paydo bo‘ladi. Mevalarning afzalliklari qanday? Doktor Martin ertalab bir dona meva iste’mol qilishning ahamiyatini alohida ta’kidladi. Meva turli vitaminlar va mikroelementlarga, shu jumladan S vitamini, foliy kislotasi va antioksidantlarga boy bo‘lib, ular organizm uchun o‘ta foydali. Bundan tashqari, mevalar tarkibidagi to‘la (kletchatka) hazm qilish tizimini yaxshilashga yordam beradi va oshqozondagi to‘yganlik hissini uzoqroq saqlaydi. «Har kuni bir dona kichik yoki katta meva yeyish organizmingizning qand miqdorini muvozanatlaydi va metabolizm faoliyatini sezilarli darajada yaxshilaydi. Shuning uchun bu mahsulotni kundalik menyuga kiritish kerak», — deydi mutaxassis. Don mahsulotlarining afzalliklari Diyetologning so‘zlariga ko‘ra, ertalabki nonushta tarkibida don mahsulotlari, ya’ni boshoqli dondan tayyorlangan botqalar, yormalar yoki butun dondan pishirilgan non bo‘lishi kerak. Ular past glisemik indeksga ega bo‘lgani uchun qondagi shakar miqdorini barqaror saqlashga yordam beradi va ortiqcha ovqatlanishning oldini oladi. «Don mahsulotlari oshqozon-ichak tizimi faoliyatini mustahkamlaydi, ishtahani me’yorga soladi va kun davomida quvvatingizni saqlab turishga yordam beradi», — deb tushuntiradi Paula Martin. Sut mahsulotlari nega kerak? Nihoyat, mutaxassis sut mahsulotlarini ham albatta nonushta menyusiga kiritishni maslahat beradi. Bu mahsulotlarga shakar qo‘shilmagan tabiiy yogurt, kefir, sut yoki pishloqlar kiradi. Ularning tarkibidagi oqsil mushaklarning mustahkamligi va o‘sishiga yordam berishi bilan birga, gormonal muvozanatni ham tartibga soladi va kunning birinchi yarmidagi to‘yganlik hissini ta’minlaydi. «Sut mahsulotlari nafaqat jismoniy, balki aqliy faoliyatni ham yaxshilaydi, organizmning umumiy holatini sezilarli darajada yaxshilashga hissa qo‘shadi», – deydi mutaxassis. Xulosa qilib aytganda, sog‘lom hayot va yaxshi kayfiyat uchun ertalabki ovqatlanishingizga doimiy e’tibor bering. Diyetologning bu oddiy maslahatlariga amal qilish bilan siz salomatligingiz va hayot sifati sezilarli darajada yaxshilanganini ko‘rishingiz mumkin.

Odamning oyog‘ida ko‘plab biologik faol nuqtalar mavjud bo‘lib, ular bevosita organizmdagi turli organlar va tizimlar bilan uzviy bog‘langan. Tennis to‘pi yordamida bajariladigan oddiy, ammo samarali massaj aynan mana shu nuqtalarni faollashtirib, organizmda ko‘plab ijobiy o‘zgarishlarga sabab bo‘ladi. Tennis to‘pi bilan amalga oshiriladigan ushbu mashq mushaklarni tez va samarali bo‘shashtiradi. Bu esa oyoqlarda qon aylanishini yaxshilaydi, charchoqni oladi, shuningdek, stress va asabiy taranglikni bartaraf etadi. Bundan tashqari, to‘p bilan qilinadigan massaj oyoqning to‘g‘ri holatini shakllantirishga yordam beradi. Bu yurish sifatini yaxshilab, tizza, son va hatto umurtqa pog‘onasiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. To‘p yordamida oyoq massajini qanday bajarish kerak? Avvalo, tennis to‘pini oyoq ostiga qo‘yib, oyog‘ingiz bilan uni yumshatib, asta-sekin harakatlantirishingiz kerak. Shu jarayonda oyog‘ingizdagi og‘riqli va sezuvchan nuqtalarni toping. So‘ngra esa topilgan og‘riqli nuqtaga asta-sekin tanangizning og‘irligini tushirishni boshlang. Agar og‘riq darajasi ko‘payib ketsa, biraz vaqt to‘xtab, keyin yana davom eting. Har bir nuqtani shu tartibda bosib chiqish tavsiya etiladi. Muntazam ravishda bajariladigan ushbu oddiy mashq oyoqlar sog‘lig‘i va umumiy salomatligingiz uchun ajoyib foydali hisoblanadi. Bu massajni har kuni bir necha daqiqa bajarish bilan organizmingizga kuch va energiya qaytarib, kunlik charchoqni samarali tarzda bartaraf etishingiz mumkin.

Kartoshka, tuxum yoki makaron mahsulotlarini pishirib bo‘lgach, ko‘pchilik odamlar qolgan qaynoq suvni rakovinaga to‘kib yuboradi. Biz bu harakatimiz bilan quvurlarni iflosliklardan tozalashga yordam beramiz deb o‘ylaymiz. Biroq, haqiqatda vaziyat umuman boshqacha ekani ma’lum bo‘ldi. Muammoning asl sababi shundaki, zamonaviy uy-joylarda kanalizatsiya tizimlari asosan plastik polimer materiallardan tayyorlanadi. Masalan, uyimizdagi sifonlar va quvurlarning ko‘pi polivinilxlorid (PVX) dan yasalgan bo‘lib, ushbu materialning maksimal chidamlilik harorati 65°C atrofida. Bu haroratdan yuqori bo‘lgan suvlar materialni yumshatib yuboradi va deformatsiyani keltirib chiqaradi. Ayniqsa, suv harorati keskin o‘zgarsa, rezinali ulagich qismlari germetiklikni yo‘qotib, oqib ketishi mumkin. Bundan tashqari, quvur va sifonlarni tayyorlashda polipropilen ham ko‘p ishlatiladi. Bu material esa 80°C gacha bo‘lgan issiqlikka chidamli. Albatta, PVX va polipropilen qisqa vaqt ichida 95°C gacha bo‘lgan yuqori haroratga dosh berishi mumkin, ammo bu holat muntazam ravishda takrorlansa, jiddiy zararlarga olib keladi. Ayniqsa, quvurlar diametri kichik bo‘lsa (40–50 mm atrofida) va ularda oziq-ovqat qoldiqlari yig‘ilib qolgan bo‘lsa, ularning qisman torayishi yuqori harorat ta’sirida deformatsiyani kuchaytirib yuboradi. Mutaxassislar aytishicha, qaynagan suvni to‘g‘ridan to‘g‘ri rakovinaga to‘kish o‘rniga uni kamida 10 daqiqa sovutish yoki suvni sovuq suv bilan aralashtirib to‘kish tavsiya etiladi. Bu usul quvurlarning muddatidan avval ishdan chiqishidan himoya qiladi. Kanalizatsiya tizimida katta hajmdagi qaynagan suvni tezlik bilan to‘ksangiz, quvurdagi rezinali ulagichlar issiqlik ta’sirida kengayib, o‘zining siqib turish xususiyatini yo‘qotadi. Natijada, quvurlardagi suv sizib chiqib, oshxona mebellariga jiddiy zarar yetkazishi yoki pastki qavatdagi qo‘shnilarni suv bosib qolishi mumkin. Kanalizatsiya tizimidagi iflosliklarni faqat issiq suv bilan tozalash deyarli imkonsiz. Buning uchun maxsus kimyoviy tozalash vositalari talab etiladi. Aks holda, yuqori harorat bilan tozalash urinishlari faqat quvurlarga zarar yetkazishi mumkin. Mutaxassislar quvurlarda ifloslanishning oldini olish uchun quyidagi oddiy tavsiyalarga amal qilishni maslahat berishadi: - Ovqat va yog‘ qoldiqlarini hech qachon rakovinaga tashlamang; - Soch va boshqa chiqindilarning kanalizatsiyaga tushishiga yo‘l qo‘ymang; Qurilish chiqindilari va nam salfetkalarni hojatxonaga tashlamang. Vannadagi rakovina va hojatxonaga issiq suv to‘kish zararlimi? Hojatxona va vannada ishlatiladigan santexnika buyumlari asosan fayans, chinni, keramogranit yoki zanglamaydigan po‘latdan tayyorlanadi. Ushbu materiallar yuqori haroratga nisbatan ancha chidamli hisoblanadi. Lekin mutaxassislar ularga ham muntazam ravishda qaynoq suv to‘kishni tavsiya qilmaydi, chunki keramik mahsulotlar keskin harorat o‘zgarishiga sezgir bo‘lib, ularda ko‘rinmaydigan kichik yoriqlar paydo bo‘lishi mumkin. Xulosa qilib aytganda, har qanday kanalizatsiya va santexnika tizimini uzoq muddat ishlatish uchun yuqorida keltirilgan oddiy, biroq muhim tavsiyalarga amal qilish maqsadga muvofiqdir. Bu orqali siz uyingizdagi jihozlarning muddatidan oldin buzilib qolishi va qo‘shimcha xarajatlardan qochishingiz mumkin bo‘ladi.

Tezpishar taomlar — yoshlar orasida eng ommalashgan yeguliklar. Shu bois “fast-fud”, yarim tayyor mahsulotlar, qovurilgan kartoshka frisi, chips, qolaversa, turli qandolatlarning bozori chaqqon. Tahlillarga ko‘ra, ular tarkibida transyog‘lar miqdori haddan ziyod ko‘p. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti tahliliga ko‘ra, dunyo bo‘ylab 5 milliard odam ushbu yog‘larning zararli ta’siridan himoyalanmagan. Bu yurak xastaliklari va o‘lim xavfini oshiradi. Shu singari taomlarni tayyorlashda ishlatiladigan transyog‘lar har yili sayyoramiz bo‘yicha 300 mingga yaqin kishining o‘limiga sabab bo‘lmoqda. Xo‘sh, tibbiyot xodimlarining bu boradagi xulosasi qanday? Transyog‘lar — organizm uchun foydali yog‘larga qaraganda arzonroq va qator kimyoviy va fizik xususiyatlarga ega, — deydi tibbiyot fanlari doktori, professor Nizom Ermatov. — Masalan, xona haroratida qattiq holatda saqlanib qoladi, shu sabab ularni turli xil qayta ishlangan oziq-ovqat mahsulotlariga qo‘shish qulay. Ular sanoat usulida ishlov berilgan yoki tabiiy to‘yinmagan yog‘ kislotasi hisoblanadi. Bu mahsulot margarin, o‘simlik yog‘lari, qovurilgan taom va pishiriqlar, xususan, krakerlar, pechene va piroglarda mavjud. Shuningdek, kavsh qaytaruvchi hayvonlar go‘shti va sutida tabiiy holda uchraydi. Ammo har ikki turdagisi ham sog‘lik uchun zararli. Yog‘lar hujayra membranalari va boshqa biologik strukturalarning hosil bo‘lishi uchun “qurilish materiali” vazifasini o‘taydi. Agar ular sun’iy sintezlangan trans shaklga ega bo‘lsa, organizmda moddalar almashinuvi jarayoniga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Xususan, tanada zararli xolesterin miqdorini oshiradi, ya’ni past zichlikdagi lipoproteinlar qon tomirlari devorida tiqin hosil qilib, ularni toraytiradi. Natijada organizmda qon aylanishi va hayotiy muhim organlarni qon bilan ta’minlash jarayoni izdan chiqadi. Oqibatda infarkt, insult va o‘pka arteriyasi tromboemboliyasi kabi turli xavfli kasalliklar kelib chiqishi mumkin. Shuningdek, transyog‘lar yallig‘lanish jarayonlarini tezlashtirb, qandli diabet va onkologik xastaliklar rivojlanish xavfini ham oshiradi. Shu sababli JSST ushbu turdagi yog‘larni taqiqlash yoki uni kunlik energiya miqdorining 1 foizigacha kamaytirishni tavsiya qilinmoqda. Ya’ni, kunlik ratsionda 2000 kaloriya bo‘lsa, transyog‘lar ulushi 2,2 grammga to‘g‘ri kelishi lozim. Lekin bugun ayrim yeguliklar tarkibida bu turdagi yog‘lar miqdori kunlik normadan 200 baravar ortiqni tashkil qilmoqda. Shunday ekan, bunday vaziyatda eng to‘g‘ri yo‘l – transyog‘lar iste’molidan butunlay voz kechish yoki ular miqdorini minimal darajada kamaytirishdir. Sog‘liqni saqlash vazirligi Matbuot xizmati.

To‘g‘ri ovqatlanish va sog‘lom hayot tarzining asl sir-asrori faqatgina kaloriyalarni hisoblash emas, balki ovqatni yaxshilab va shoshilmasdan chaynashdan boshlanadi. Agar siz muntazam ravishda ovqatni tez-tez va yaxshilab chaynamasdan iste’mol qilsangiz, bu vazn ortishi va organizmdagi turli muammolarning asta-sekin paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Keling, tez ovqatlanganda organizmimizda qanday o‘zgarishlar sodir bo‘lishini ko‘rib chiqamiz va bu holat bizning metabolizmimiz, tashqi ko‘rinish va umumiy sog‘lig‘imizga qanday ta’sir qilishi haqida gaplashamiz. Nima uchun ovqatni shoshib yeyish kerak emas? Organizm muhim mikroelementlarni o‘zlashtira olmay qoladi Ovqatni yetarlicha chaynamasdan iste’mol qilish uning to‘liq hazm bo‘lmasligiga olib keladi. Yarim hazm bo‘lgan taom esa ichakda zarur bo‘lgan selen, yod, rux va mis kabi qimmatli minerallarning yaxshi so‘rilishini qiyinlashtiradi. Bunday minerallarning yetishmovchiligi qalqonsimon bezning faoliyatiga putur yetkazib, moddalar almashinuvini pasayishiga, shishlar paydo bo‘lishi va ortiqcha vazn yig‘ilishiga sabab bo‘ladi. Oqsil va yog‘larning to‘liq hazm bo‘lmasligi Agar siz go‘sht kabi oqsilga boy mahsulotlarni yetarlicha chaynamasdan iste’mol qilsangiz, ular organizm tomonidan to‘liq o‘zlashtirilmay qoladi. Bu esa organizmning doimiy ravishda tez hazm bo‘luvchi uglevodlarga (masalan, shirinlik yoki non mahsulotlari) muhtoj bo‘lib qolishiga olib keladi va bu, o‘z navbatida, ortiqcha vazn yig‘ishga zamin yaratadi. Oshqozonda og‘irlik va qorinda shish paydo bo‘ladi Yetarlicha chaynalmagan ovqat oshqozonda og‘irlik hissini uyg‘otadi. Shu sababli, inson organizm uchun foydali bo‘lgan, biroq "og‘ir" taomlarni tanovul qilishdan voz kechib, o‘rniga yengil, lekin zararli bo‘lgan shirinlik va non mahsulotlariga moyil bo‘lib qoladi. Miya to‘yganingizni kech his qiladi Taomdan to‘yganlik haqidagi signal miyaga 7-10 daqiqa ichida yetib boradi. Agar ovqatni shoshilinch ravishda tanovul qilsangiz, siz ehtiyojingizdan ancha ko‘proq yeyib qo‘yishingiz mumkin. Tavsiya: Ovqatlanish jarayonida kichik pauzalar qiling, bu sizga ortiqcha yeyishning oldini olishda yordam beradi. Kechqurunlari zararli mahsulotlarga bo‘lgan ishtaha ortadi Kun davomida ovqatni shoshib va yetarlicha miqdorda iste’mol qilmasangiz, organizm kechqurun "yetishmagan" energiyani qayta tiklashga harakat qiladi. Ko‘pincha buni zararli, yog‘li yoki shirin mahsulotlar bilan amalga oshiradi. Tavsiya: Ongli ovqatlanish amaliyotini yo‘lga qo‘ying – atigi 15 daqiqa davomida sokin va shoshilmasdan ovqatlanish orqali ishtahangizni to‘liq nazorat qilish imkoniga ega bo‘lasiz. Har bir luqmani 30–50 marta chaynash kerak Diyetologlar va ongli ovqatlanish tarafdorlari quyidagi tavsiyalarni berishadi: Qattiq ovqatlarni (go‘sht, sabzavotlar, yong‘oqlar) – 30–50 marta chaynash; Yumshoq ovqatlarni (bo‘tqa, sho‘rva, meva) – 15–20 marta chaynash. Yaponiyalik olimlarning 2014 yilda o‘tkazgan tadqiqotlariga ko‘ra, har bir luqmani 40 martadan ko‘p chaynagan insonlar oziq-ovqatni kamroq iste’mol qilgan va ularning organizmida ochlik gormoni – grelin darajasi sezilarli pasaygani qayd etilgan. Noto‘g‘ri chaynashning sababi stomatologik muammolarda ham bo‘lishi mumkin Ba’zida odamlar shunchaki ovqatni tez chaynashga o‘rganib qolgan bo‘ladi. Ammo, ba’zi hollarda bu muammo kundalik odatlarga emas, balki tishlarning notekis yopilishi (prikus)ga bog‘liq bo‘ladi. Agar tishlar noto‘g‘ri yopilsa, chaynash samarasiz bo‘ladi va bu organizmning hazm qilish tizimi hamda metabolizmga jiddiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Quyidagi holatlar sizda kuzatilsa, stomatologga murojaat qilishingiz lozim: Qattiq mahsulotlarni chaynash qiyin bo‘lsa; Faqat bir tomonda chaynash odati shakllangan bo‘lsa; Jag‘ so‘zlaydigan bo‘lib qolgan yoki og‘riq his qilinsa; Tishlar notekis bo‘lsa. Har bir ovqatlanishni ongli ravishda, shoshmasdan va yaxshi kayfiyatda amalga oshiring. Bu nafaqat organizmingizning sog‘lom bo‘lishiga, balki tashqi ko‘rinishingiz va emotsional holatingizga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. To‘g‘ri ovqatlaning va sog‘lom bo‘ling!

Ko‘pchilikning sevimli ichimligi bo‘lgan gazlangan shirin suvlar organizm uchun sezilarli xavf tug‘dirishi mumkin. Bu haqda rossiyalik mashhur diyetolog Yelena Solomatina ma’lum qildi, deb yozmoqda «Moskva 24» nashri. Uning ta’kidlashicha, shirin gazlangan ichimliklarning tarkibida kalsiyni organizmdan chiqarib yuboruvchi ortofosfor kislotasi bor. Bu esa suyaklarning mo‘rtlashishiga olib keladi. Ayniqsa, keksa yoshli insonlar va o‘sib kelayotgan bolalar uchun ushbu holat jiddiy xavf hisoblanadi. Shuningdek, mutaxassis gazlangan suv tarkibidagi ko‘p miqdordagi shakar asab tizimiga ham salbiy ta’sir qilishi mumkinligini aytgan. Bunday hollarda odamda giperglikemiya – asabiylik, tez charchoq va xavotir hislari paydo bo‘ladi. Natijada miya yanada ko‘proq miqdorda shakar talab qilishni boshlaydi. «Organizm shakar bilan ta’minlangan energiyani to‘liq ishlata olmas ekan, bu energiya yog‘ga aylanib ketadi. Hujayralar ortiqcha shakarni qabul qilishdan bosh torta boshlaydi va natijada qonda shakar miqdori ortib ketadi. Bu esa qon tomirlarining ichki devoriga zarar yetkazadi, zararlangan joylarda esa zararli xolesterin to‘planib, ateroskleroz va tromblar paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi», — deydi Solomatina. Uning qayd etishicha, gazlangan ichimliklarning muntazam iste’moli ichak mikroflorasi – mikrobiomaga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, organizmning tabiiy himoya tizimini zaiflashtiradi va immunitetni pasaytiradi. Mutaxassis salomatlik uchun bunday xavflarni oldini olish maqsadida gazlangan shirin ichimliklarni toza ichimlik suviga almashtirishni tavsiya qilmoqda. Ayniqsa, bolalar va keksalarning kundalik ovqatlanishida suvga alohida ahamiyat berish kerak. Shifokor maslahatlariga amal qiling va sog‘lom turmush tarzini tanlang!

Yaponiyadagi Tsukuba universiteti olimlari velosipedda muntazam ravishda sayr qilish keksa insonlarning sog‘lig‘iga ijobiy ta’sir qilib, ularning uzoq umr ko‘rish ehtimolini oshirishini aniqladi. Tadqiqot natijalari Transportation Research Part F: Traffic Psychology and Behaviour ilmiy jurnalining sahifalarida chop etildi. Tadqiqotchilar 10 yil davomida yapon keksalarining sog‘lig‘i va ularning hayot tarzi haqidagi ma’lumotlarni o‘rganib chiqdi. Aniqlanishicha, kuzatuv boshlangan vaqtda velosipedda ko‘proq sayr qilgan keksalar keyingi yillarda jiddiy kasalliklarga kamroq chalingan va uzoq muddatli tibbiy parvarishga kamroq ehtiyoj sezgan. Muhimi, bu holat nafaqat uzoq yillar velosiped minib kelganlar, balki keyinchalik velosipedda sayr qilishni boshlaganlarda ham kuzatilgan. Tadqiqotda eng yaxshi natijalarni transport vositalari haydash huquqiga ega bo‘lmagan keksa kishilar ko‘rsatgan. Olimlarning fikricha, bu insonlar uchun velosiped minish hayot tarzi va kundalik faoliyatning muhim qismiga aylangan. Ayniqsa, ular uchun velosiped sayrining ahamiyati juda katta bo‘lgani aniqlangan. Shuningdek, mutaxassislar velosiped sayrining foydasi faqat jismoniy mashq bilan cheklanmasligini ta’kidlamoqda. Velosipedda muntazam ravishda sayr qilish keksalarning ruhiy holati, kayfiyati va mustaqil hayot tarzini saqlashlariga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli olimlar keksa insonlar uchun velosipedda yurishni yanada xavfsiz va qulay qilish maqsadida zarur infratuzilmani yaratish va ijtimoiy loyihalarni amalga oshirishga chaqiradi. Bu orqali nafaqat keksalarning hayot sifati yaxshilanadi, balki ularning uzoq umr ko‘rishiga ham yordam beradi.

Qandli diabet xavfini erta aniqlash endi qon tahlillarisiz ham imkonli bo‘ldi. Yaponiyalik olimlar yangi texnologiya ishlab chiqib, diabet xavfini yuzaga chiqaruvchi asosiy ko‘rsatkich — qondagi qand darajasini noinvaziv (tanada jarohat qoldirmaydigan) usul bilan baholashga erishdi. Ushbu yangilik Tokio universiteti tadqiqotchilari tomonidan amalga oshirildi va Communications Medicine ilmiy jurnalida e’lon qilindi. Bu yangi usulning asosiy xususiyati — qondagi qand miqdorini uzluksiz kuzatib boruvchi glyukoza monitorlari (CGM) ma’lumotlarini tahlil qilishdan iborat. Ushbu qurilmalar tanamizga taqiladi va real vaqt rejimida ma’lumot beradi. Qandli diabet ko‘p hollarda sezilmasdan rivojlanib, jiddiy muammolarga olib keladi. An’anaviy qon tahlillari esa har doim ham bu kasallikni dastlabki bosqichlarda aniqlay olmaydi. Olimlar 64 nafar ko‘ngilli shaxsning ma’lumotlarini o‘rganib chiqib, AC_Var deb atalgan yangi ko‘rsatkichga alohida e’tibor qaratdi. Ularning fikricha, AC_Var ko‘rsatkichi 2-tur qandli diabetning dastlabki belgilarini aniqlashda standart tekshiruvlardan ham samaraliroq natija bergan. Bu usul, shuningdek, yurak kasalliklari kabi boshqa asoratlarning rivojlanish xavfini ham ertaroq ko‘rsatib beradi. Tokio universiteti professori Sinya Kurodaning aytishicha, yangi ishlanma diabetning belgilarini kasallik tashxisi rasman qo‘yilishidan ancha avval aniqlashga yordam beradi va bu bilan profilaktik choralarni o‘z vaqtida ko‘rish imkoni paydo bo‘ladi. Tadqiqotchilar bu usuldan foydalanishni yanada qulaylashtirish maqsadida veb-ilova yaratishdi. Bu ilova yordamida bemor va shifokorlar mustaqil ravishda xavfni baholab, o‘z vaqtida zarur chora-tadbirlarni amalga oshirishlari mumkin bo‘ladi.

D vitamini organizmimiz uchun juda muhim. U immunitet tizimini mustahkamlaydi, moddalar almashinuvini qo‘llab-quvvatlaydi va organizmdagi kalsiy va fosfat miqdorini tartibga soladi, bu esa suyaklarimiz va mushaklarimizga ta’sir qiladi. D vitamini yetishmasligi ba’zan ko‘zga tashlanmas belgilar bilan namoyon bo‘ladi. Lekin vaqtida tekshirish va oldini olish mumkin. Quyida D vitamini yetishmasligining eng ko‘p uchraydigan 6 belgisini keltiramiz: – Doimiy charchoq va sekin harakat qilish; – Diqqatni jamlashda qiyinchilik; – Bosh og‘rig‘i; – Kayfiyatda o‘zgarish, hatto tushkunlikkacha; – Mushaklar yoki oyoq-qo‘lda og‘riq; – Soch to‘kilishi. Bu belgilardan kamida ikkitasini o‘zingizda kuzatyapsizmi? Demak, qon tahlili topshirish vaqti kelgan. D vitamini yetishmasligi suyak muammolari, raxit yoki osteoporozgacha olib kelishi mumkin. Kichik yetishmaslik ovqatlanish orqali bartaraf etiladi: losos, sardina, tuxum sarig‘i va go‘sht yetarlicha yeng. Ammo juda kam miqdor bo‘lsa, shifokor tavsiyasi asosida qo‘shimcha vitaminlar qabul qilinadi. Sizda bu belgilar bormi? Qon tahlili topshirish vaqti kelmadimi?

O‘z-o‘ziga ishonch – shaxsning muayyan vazifani bajarishga qodirligiga bo‘lgan ishonchidir. Bu ishonch insonning harakatlari, motivatsiyasi va emotsional holatiga kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Asosiy g‘oya: Insonning muvaffaqiyatga erishish imkoniyatiga ishonchi uning xulq-atvorini belgilab beradi. O‘z-o‘ziga ishonchi yuqori insonlar murakkab vazifalarni bajarishga ham tayyor bo‘ladi. O‘z-o‘ziga ishonchi past insonlar esa hatto oddiy vazifalardan ham qo‘rqishlari mumkin. O‘z-o‘ziga ishonchning asosiy manbalari (4 ta): 1. Shaxsiy tajriba: - Oldingi muvaffaqiyatli harakatlar → o‘z-o‘ziga ishonch ↑ - Oldingi muvaffaqiyatsizliklar → o‘z-o‘ziga ishonch ↓ Misol: Biror vazifani avval muvaffaqiyatli bajargan inson, kelajakda ham o‘xshash ishni qilishga ko‘proq ishonadi. 2. Vikarli tajriba (modellashtirish): - O‘ziga o‘xshash boshqa insonlarning muvaffaqiyatlarini kuzatish orqali ishonchning oshishi. Misol: Bir inson boshqa birovning muvaffaqiyatli harakatini kuzatib, o‘zi ham bu ishga qodirligiga ishonadi. 3. Verbal ishontirish: - Boshqalarning qo‘llab-quvvatlovchi va ishontiruvchi so‘zlari ishonchni oshiradi. Misol: Obro‘li shaxsning “Sen bu ishni eplaysan” degan gapi insonning o‘z kuchiga ishonchini oshiradi. 4. Emotsional va fiziologik holat: - Salbiy his-tuyg‘ular (stress, xavotir) → o‘z-o‘ziga ishonch ↓ - Ijobiy his-tuyg‘ular (xotirjamlik, ko‘tarinki kayfiyat) → o‘z-o‘ziga ishonch ↑ - Charchoq, kasallik → o‘z-o‘ziga ishonch ↓ Misol: Xotirjam inson murakkab vazifani bajarishga ko‘proq ishonch bilan kirishadi. Amaliy ahamiyati: Banduraning nazariyasi ta’lim, sog‘liqni saqlash, sport va psixologiyaning boshqa sohalarida keng qo‘llaniladi. O‘z-o‘ziga ishonchni oshirishga qaratilgan turli strategiyalar ishlab chiqilgan. Bu strategiyalar insonning muvaffaqiyatga erishishiga yordam beradi. Eslatma: Yuqoridagi 4 omil bir-biri bilan o‘zaro bog‘liq va bir-birini to‘ldirib turadi. Ular birgalikda shaxsning o‘z-o‘ziga ishonchini shakllantirish va mustahkamlashda muhim ahamiyatga ega.

Yozgi ta’til — bolalar bilan sifatli vaqt o’tkazish va ularni yangi taassurotlar bilan quvontirish uchun ajoyib imkoniyat. Onalar uchun esa bu vaqtni to’g’ri rejalashtirish juda muhim. Quyida bolalar bilan birga borish mumkin bo’lgan ba’zi qiziqarli maskanlar ro’yxatini taqdim etamiz: 1) Bog’lar va hayvonot bog’lari — tabiatni o’rganish va hayvonlarni ko’rish bolalar uchun juda qiziqarli bo’ladi. 2) Suv parklari va basseynlar — issiq kunlarda suvda cho’milish bolalar uchun ajoyib ko’ngilochar tajriba. 3) Qo’l mehnati o’rganish markazlari — bolalarga yangilik o’rgatish va ijodkorlik qobiliyatini rivojlantirish uchun joy. 4) Tarixiy yodgorliklar va muzeylar — ta’lim berish bilan birga qiziqarli vaqt o’tkazish mumkin. 5) Tog’li hududlar va dam olish oromgohlari — tabiat bag’rida sog’lom dam olish uchun mos joylar. Onalar bolalar yoshi va qiziqishlarini inobatga olgan holda ta’tilni rejalashtirsalar, bu ular uchun unutilmas xotiralarga boy bo’ladi.

Mashhur xonanda Munisa Rizayeva ijtimoiy tarmoqdagi yangi videosida ortiqcha vazn bilan qanday kurashayotganini ochiqcha namoyish qildi. Video kadrlarida xonanda hovlisida o‘rnatilgan yugurish yo‘lagida mashq qilar ekan, shunday deydi: “Hammaga salom! Mani ko‘rib turibsizlar, har kuni shu ahvol: sport bilan shug‘ullanaman, diyeta ushlayman, trenerovkalarga boraman. To‘g‘ri ovqatlanish, ko‘proq suv ichish, doimiy shug‘ullanish – shu sinovdan o‘tmoqdaman. Mana, shuncha kiloga 4 oyda ozdim.” Munisa qanday ozdi? Xonandaning so‘zlariga ko‘ra, u maxsus parhez, kundalik mashq va intizom orqali to‘rt oyda salmoqli vazn yo‘qotishga erishgan. U har kuni yurish, to‘g‘ri ovqatlanish va tinimsiz harakat orqali natijaga erishganini ta’kidladi. Yangi obraz – yangi ruh Uning mashq paytidagi videosi muxlislar orasida ijobiy munosabat uyg‘otdi. Ko‘pchilik “qisqa vaqtda shuncha o‘zgarish”ni ta’riflar ekan, Munisaning intizom va mehnatini e’tirof etdi. Munisa Rizayevadan motivatsiya Bu videolavha bir narsani yana bir bor isbotladi: chiroyli tashqi ko‘rinish ortida har doim mehnat, harakat va intizom yotadi. Honandaning samimiy chiqishi sport va salomatlik bilan bog‘liq turli tashabbuslar uchun ham motivatsiya bo‘ldi. Siz nima deb o‘ylaysiz: shovqinsiz natija qilish mumkinmi? Munisadek so‘zsiz ishlash kerakmi?