Kimyo bo‘yicha 2025 yilgi Nobel mukofoti Susumu Kitagava, Richard Robson va Omar Yag‘higa topshirildi. Bu haqda Zamin.uz xabar berdi.
Ular global muammolarni hal etishda katta ahamiyatga ega bo‘lgan yangi avlod materiallari — metallorganik karkaslar (MOF)ni yaratdilar. Ushbu kashfiyot fan bilan amaliyotni yaqinlashtirib, hayot sifatini yaxshilash imkonini beradi.
MOFlar metall ionlari va organik bog‘lamlardan tashkil topgan g‘ovak tuzilmalar bo‘lib, ularning ichida ko‘plab bo‘shliqlar mavjud. Bu molekulyar darajadagi «gubka» singari bo‘lib, gazlar yoki boshqa kimyoviy zarrachalar ushbu bo‘shliqlardan o‘tishi, tanlanib ushlab turilishi yoki saqlanishi mumkin.
Ushbu xususiyatlar MOFlarni turli sohalarda qo‘llash imkonini beradi. MOFlarning asosiy qo‘llanish sohalari quyidagilardan iborat: cho‘l va sho‘ralik hududlarda havodan nam yig‘ish orqali ichimlik suvi manbaini yaratish, atmosferadan karbonat angidridni tutib qolish orqali iqlim o‘zgarishining oldini olish, zaharli gazlarni xavfsiz saqlash orqali sanoat va atrof-muhit xavfsizligini ta’minlash, shuningdek kimyoviy reaktsiyalarni tezlatish orqali arzon, toza va samarali texnologiyalarni rivojlantirish.
Ushbu olimlar MOFlarning g‘ovakligi va tanlash qobiliyatini ilmiy asosda aniqlab, ularni amaliyotga joriy qildilar. Natijada MOF konsepsiyasi laboratoriya tadqiqotlaridan chiqib, suv ta’minoti, ekologiya, sanoat xavfsizligi va yashil kimyo sohalarida keng qo‘llanila boshladi.
Xulosa qilib aytganda, Kitagava, Robson va Yag‘hining ilmiy ishlari nafaqat nazariy kashfiyot, balki kelajak texnologiyasining asosidir. Insoniyat ushbu «molekulyar gubka»lar yordamida havodan suv olish, karbonat angidrid miqdorini kamaytirish va zararli moddalarni nazorat qilish sohasida yangi bosqichga o‘tishi mumkin.
Bu esa atrof-muhit muhofazasi va barqaror rivojlanish uchun muhim imkoniyatdir.
