Istanbulning tarixiy markazida, qadimda Rim davriga oid Zevksippa termalari joylashgan hududda XVI asrning muhim arxitektura va ijtimoiy obyekti – Hyurrem Sultan hammomi faoliyat yuritadi. Bu haqida Upl.uz xabar berdi.
1556 yilda Usmonli sultoni Sulaymon Qudratliyning ta’sirli rafiqasi Hyurrem Sultan tomonidan qurdirilgan ushbu bino uzoq vaqt unutilgan, keyinchalik esa qayta tiklanib, bugungi kunda Istanbulning eng nufuzli spa-komplekslaridan biri sifatida tanilgan. Hammom qurilishining tashabbuskori aynan Hyurrem Sultan bo‘lib, u qit’a bo‘ylab Roksolana nomi bilan mashhur edi.
Uning maqsadi oddiy yodgorlik emas, balki jamoat manfaatiga xizmat qiluvchi inshoot yaratish edi. Bu loyiha Usmonli arxitekturasining asosiy vakillaridan biri bo‘lgan Mimar Sinanga topshirildi.
Arxitektor o‘z davrida noyob bo‘lgan yondashuvni qo‘llab, 75 metr uzunlikdagi bino loyihasini yaratdi. Uning o‘ziga xosligi erkaklar va ayollar uchun alohida, lekin simmetrik tarzda joylashgan ikkita bo‘limning bitta o‘qda birlashganligidadir.
Bu qaror an’anaviy tartibdan farq qilib, ayollarga hammomdan doimiy foydalanish imkonini berdi, ilgari ular faqat maxsus kunlarda kirishar edi. Hammom strategik jihatdan Moviy masjid va Sohibqiron Sofiya sobori orasida joylashgan bo‘lib, faqat yuvinish joyi emas, balki ijtimoiy hayot markazi ham edi.
Ayniqsa, ayollar uchun bu yer yolg‘izlik va kundalik tashvishlardan uzoqda muloqot qilish imkonini taqdim etardi. XX asrda esa hammom qiyin sinovlarga duch keldi.
1910 yildan boshlab u asl vazifasida ishlamadi. Keyingi yillarda binoda turli maqsadlarda foydalanildi: ortiqcha to‘la qamoqxonaning mahbuslari vaqtincha joylashtirildi, qog‘oz va yonilg‘i-yoqilg‘i omborlari tashkil etildi, so‘ngra gilam do‘koni sifatida ishlatildi.
Natijada, ilgari oq marmar bilan bezatilgan va oltin bilan bezalgan ichki bezaklar butunlay buzildi. 2008 yilda Turkiya hukumati tashabbusi bilan keng ko‘lamli tiklash ishlari boshlandi.
Uch yil davom etgan restavratsiya uchun 11 million AQSh dollaridan oshiq mablag‘ sarflandi, bu o‘sha davr uchun 17 million turk lirasi qiymatiga teng edi. Kodjaeli universitetining arxitektura fakulteti mutaxassislari binoni diqqat bilan ta’mirlab, mustahkam tuzilmalarni tikladi va tarixiy bezaklarni asl holatiga qaytardi.
2011 yilda hammom o‘z eshiklarini qayta ochdi va zamonaviy xizmat ko‘rsatish standartlariga moslashgan nufuzli spa-kompleksga aylandi. Mimar Sinanning arxitektura yechimi faqat simmetrik rejalashtirish bilan cheklanmaydi.
Erkaklar bo‘limining kirish qismi gumbazli portik shaklida yaratilgan bo‘lib, bu Usmonli hammomlari an’anaviy arxitekturasida kam uchraydigan elementdir. Bu usul inshootning yuqori maqomini va ahamiyatini ta’kidlash uchun qo‘llangan.
Hyurrem Sultan hammomini restavratsiya qilishda taxminan 1300 kvadrat metr “Marmara” marmari ishlatilgan. Bu marmar Marmor dengizi yaqinidagi Marmara orolidan qazib olingan bo‘lib, asl qurilish vaqtida ham Mimar Sinan tomonidan qo‘llangan edi.
