So‘nggi bir yil ichida Xitoyda tinch, ammo muhim jarayonlar kuzatildi. Bu haqda Zamin.uz xabar berdi.
Avtonom hududlarda yuqori siyosiy lavozimlarni egallagan milliy ozchilik vakillari bo‘lgan amaldorlar ishdan olindi yoki tergovga tortildi. Bu hodisalar Tibet, Mo‘g‘ul va Chjuan hududlarida sodir bo‘lib, partiya va davlatning etnik vakillikni boshqarish uslubidagi o‘zgarishlarni ko‘rsatadi.
Rasmiy bayonotlarda bu holatlar korrupsiyaga qarshi kurash doirasida tushuntirilgan bo‘lsa-da, ular siyosiy ma’noga ega. Bu voqealar Xitoy Kommunistik partiyasining sadoqat, boshqaruv va milliy avtonomiya tushunchasiga munosabatini qayta belgilash jarayonidir.
2025 yil yanvarida Tibet avtonom rayonining raisi, etnik tibetlik Tsi Chjala intizomiy tergovga olindi. U partiyadan haydalib, pora olish va partiya qadriyatlarini buzishda ayblandi.
Guansida hudud raisi bo‘lgan etnik chjuan vakili Lan Tyanli ham shunday taqdirga uchradi. Mo‘g‘ulistonda esa avtonom hudud raisi, etnik mo‘g‘ul Van Lixya intizomiy choraga tortildi.
Ularning barchasi Xitoy siyosiy tizimida milliy ozchiliklar orasida eng yuqori lavozimlarda ishlagan. Ularning qisqa muddatda mansabdan chetlatilishi tizimli va ramziy ahamiyatga ega.
Birinchi qarashda bu tozalashlar Si Tszinpinning korrupsiyaga qarshi kampaniyasining davomidir. Biroq ularning vaqt jihatidan bir vaqtda sodir bo‘lishi va etnik konteksti chuqurroq izoh talab qiladi.
Bu tekshiruvlar oddiy emas, ular milliy ozchilik yetakchilarini nishonga olgan. Oldin bu shaxslar partiyaning etnik inklyuzivlik siyosatini ifoda qilgan bo‘lsa, endi bu muvozanat o‘zgardi.
Islohotlar davrida partiyaning siyosati nominal avtonomiyani saqlab, siyosiy markazlashuvni ta’minlashga qaratilgan edi. Amalda bu madaniy jihatdan milliy, siyosiy jihatdan ishonchli kadrlarni ilgari surish edi.
Yaqinda yuz bergan tozalashlar esa bu muvozanatning markaziy boshqaruv foydasiga o‘zgarganini bildiradi. Bu jarayon yangi emas.
2020 yildan beri Pekin har qanday etnik ajratishlardan tobora xavotirda. Mo‘g‘ulistonda mandarin tilining asosiy fanlarda joriy etilishi, Tibetda diniy muassasalar ustidan nazoratning kuchayishi va Shinjon viloyatida kadrlardagi o‘zgarishlar keng qamrovli ideologik loyihaning bir qismidir.
Bu loyiha etniklikni partiya tomonidan belgilangan yagona milliylikka bo‘ysundirishni maqsad qilgan. Shu sababli yetakchilarni tozalash nafaqat intizomiy choradir, balki ogohlantirishdir.
Bu hatto ramziy farq yoki zaif ideologik uyg‘unlikni ham qabul qilmaslikni anglatadi. Boshqaruv nuqtai nazaridan, bu tozalashlar mahalliy ildizlardan ko‘ra partiyaga sadoqatni ustun qo‘yishni bildiradi.
Kadrlar tizimi doimo sadoqatni qadrlagan, lekin hozir mahalliy qonuniylik, ayniqsa etnik va hududiy ildizlar xavf sifatida ko‘rilmoqda. Xabar aniq: milliy ozchilik yetakchilari o‘z xalqlari oldida emas, balki partiya oldida javobgar bo‘lishi kerak.
Bu yondashuv strategik ahamiyatga ega. Markaziy hukumat uzoq yillardan beri etnik hududlarning siyosiy mustaqilligidan xavotirda.
Iqtisodiy pasayish va mintaqaviy nomutanosiblik sharoitida mahalliy boshqaruvning avtonomiyasini kamaytirish orqali Pekin markazdan chetga chiqish xavfini kamaytiradi. Bu profilaktik siyosatdir, ammo Xitoyning "birlashgan yetakchilik ostidagi mintaqaviy avtonomiya" modeli chegaralarini ko‘rsatadi.
Amalda esa avtonomiya faqat nomida qoladi, mustaqil siyosiy yoki kadrlar bo‘yicha qaror qabul qilish imkoniyati yo‘q. Ichki jihatdan, etnik boshqaruvning kuchaygan markazlashuvi 1980-yillardan beri saqlanib kelgan nozik muvozanatni buzishi mumkin.
Mazmunli avtonomiya yo‘qolsa, mintaqaviy hukumatlar Pekinning ma’muriy qo‘shimchalariga aylanishi ehtimoli bor. Bunday siyosat mahalliy madaniyat va till
