Xitoy-Pokiston iqtisodiy yo‘lagi (CPEC) 2015-yilda Xitoyning “Bir makon, bir yo‘l” tashabbusining muhim qismi sifatida e’lon qilingan bo‘lib, janubiy Osiyoda iqtisodiy o‘zgarishlarga sabab bo‘lishi kutilayotgan infratuzilma loyihalariga 60 milliard dollardan ortiq sarmoya kiritilishi rejalashtirilgan edi. Bu haqda Zamin.uz xabar berdi.
Ushbu loyiha ayniqsa Pokiston iqtisodiyotini rivojlantirish va Xitoyni Gvadar porti orqali Arab dengiziga bevosita quruqlik aloqasi bilan bog‘lashga qaratilgan. Biroq, deyarli o‘n yillik kechikishlar, loyihalarning to‘liq amalga oshmasligi va qarzlarning oshib borishi sababli, Xitoy va Pokiston tomonlari “CPEC 2.0” deb nomlangan yangi bosqichni ishga tushirdi.
Bu bosqichda asosiy e’tibor og‘ir infratuzilma o‘rniga qishloq xo‘jaligi, tog‘-kon sanoati, axborot texnologiyalari va maxsus iqtisodiy zonalarga qaratilishi ko‘zda tutilgan. Ammo birinchi bosqichdagi tajriba va moliyalashtirishdagi noaniqliklar yangi bosqichning muvaffaqiyatiga shubha uyg‘otmoqda.
CPEC 2.0 aslida yangi boshlanish emas, balki muammoli loyihani qayta shakllantirishga qaratilgan urinishdir. Loyihalar ko‘plab moliyaviy qiyinchiliklar va kechikishlarga duch keldi.
Xitoyning sarmoya kiritishga bo‘lgan qiziqishi pasayib, xavfsizlik tahdidlari kuchayib bormoqda, Pokistonning moliyaviy holati esa yomonlashmoqda. Ikkala tomon ham yuzaga kelgan muammolar uchun javobgarlikni o‘z zimmasiga olgan.
Xitoy xavfsizlik tahdidlari kuchayganda tez orqaga chekingani, Pokiston esa siyosiy barqarorlik va samarali boshqaruvni ta’minlay olmagani loyihaning to‘xtab qolishiga sabab bo‘ldi. Birinchi bosqichda loyihalar ko‘plab kechikishlar, to‘xtab qolishlar va bajarilmagan va’dalar bilan ajralib turdi.
Masalan, 2017-yil dekabrida Pekin uchta yirik yo‘l loyihasini moliyalashtirishni vaqtincha to‘xtatdi. Bu esa moliyaviy nazorat va xavf chegaralaridagi muammolarni ko‘rsatdi.
Shuningdek, Balujistonda rejalashtirilgan ko‘mirga asoslangan elektr energiyasi loyihasi bekor qilindi. Main Line-1 temir yo‘lini yangilash loyihasi esa Xitoy bilan shartnoma bo‘yicha kelishmovchiliklar sabab amalga oshirilmadi.
Pokiston endi Osiyo taraqqiyot bankidan qo‘shimcha mablag‘ izlamoqda, bu esa Xitoyning qo‘shimcha sarmoya kiritishga bo‘lgan istagi pasayganini bildiradi. Pokistonning so‘nggi moliyaviy qiyinchiliklari ham muammolarni kuchaytirdi.
2024-yil o‘rtalariga kelib, mamlakatning Xitoy elektr energiyasi ishlab chiqaruvchilariga bo‘lgan to‘lovlari sezilarli darajada oshdi. Bu holat hamkorlikdagi munosabatlarni murakkablashtirdi va yangi investitsiyalarni qiyinlashtirdi.
CPEC loyihalarida ishtirok etayotgan kompaniyalar to‘lovlarning kechikishi haqida ko‘p marta shikoyat qilgan, bu esa investorlarning ishonchini pasaytirdi. Gvadar porti CPEC loyihalarining eng muhim qismi hisoblanadi.
Katta sarmoyaga qaramay, u 2022-2023-yillarda Pokiston dengiz savdosining juda kam qismini amalga oshirdi. Portning infratuzilmasi yetarlicha rivojlanmagan, va’da qilingan maxsus iqtisodiy zonalar hali ishga tushmagan.
Ushbu muammolar portning mintaqaviy logistika markazi sifatidagi salohiyatini cheklamoqda. Avtomobil, temir yo‘l va boshqa muhandislik tarmoqlarining yetishmasligi va kechikishlar bu umidlarni puchga chiqarmoqda.
Muammolarning asosiy sababi tizimli xatolardir. Xitoy loyihalarni moliyalashtirishda xavf va daromadlarni hisobga olgan holda ehtiyotkorlik bilan yondashmoqda.
Pokistonning moliyaviy majburiyatlarini bajara olmasligi va siyosiy hamda xavfsizlik barqarorligining yo‘qligi Xitoyning sarmoya kiritishga bo‘lgan ishtiyoqini kamaytirdi. Shuningdek, Pokistondagi byurokratik to‘siqlar, korrupsiya va siyosiy kelishmovchiliklar loyihalarning amalga oshirilishini sekinlashtirmoqda.
Moliyaviy modelning bar
