Tana vaznini nazorat qilishda nafaqat ovqatlanish tartibi, balki kundalik hayot tarzi ham muhim ahamiyatga ega. Parhezda ma’lum cheklovlarga amal qilish vaqtida uyqu vaqtini qisqartirmaslik juda muhim qoida hisoblanadi.
Uyqusizlik va vazn orttirish o‘rtasidagi bog‘liqlik
Uyqu rejimiga amal qilmaslik zararli odatlar sirasiga kirmaydi, ammo uning salbiy ta’siri chekish kabi salohiyatga ega. Uyquga to‘ymaslikning tanaga qanday ta’sir qilishi haqida ko‘plab tadqiqotlar mavjud. Buni o‘z hayotida amalda sinab ko‘rgan minglab shaxslar tasdiqlaydi. Odamlar kun davomida bajarishlari kerak bo‘lgan vazifalar ko‘paygani uchun uyqudan voz kechishga majbur bo‘ladi. Ammo bu tanlov sog‘liq uchun jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Uyqu tanqisligi va ishtaha
Yetarlicha dam olmagan aksariyat odamlar o‘zlarini tetik his qilish uchun qahva ichishga shoshiladi. Ammo uyqu tanqisligi yanada jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin — shirinliklar, ayniqsa qandolat mahsulotlariga bo‘lgan ishtiyoqni oshiradi. 2016 yilda o‘tkazilgan tadqiqotga ko‘ra, muntazam ravishda kam uxlaydigan odamlar normal uyqu rejimiga amal qiladiganlarga qaraganda kuniga 385 kilokaloriya ko‘proq iste’mol qiladi. Bunday vaziyatda ortiqcha vaznning paydo bo‘lishi uchun ko‘p vaqt talab etilmaydi.
Stress gormonlari va metabolizm
Uyqusizlik simpatik asab tizimiga salbiy ta’sir qiladi va organizmdagi kortizol darajasini oshiradi. Bu stress gormoni ishtahani ochib, shakar, tuz va yog‘lari ko‘p bo‘lgan taomlarga bo‘lgan istakni kuchaytiradi. Bundan tashqari, uyqusizlik natijasida to‘yinganlik hissi uchun javob beradigan leptin gormoni darajasi pasayadi, shu bilan birga, ishtahani qo‘zg‘atuvchi grelin gormoni miqdori oshadi. Bu esa ortiqcha vazn orttirish ehtimolini yanada kuchaytiradi.
Uyqusizlikning salomatlikka ta’siri
Ko‘proq faol bo‘lish istagida uyqu vaqtini qisqartirish aks ta’sirga olib keladi. Uyqusizlik nafaqat ortiqcha vazn orttirish, balki metabolik sindrom, 2-toifa qand kasalligi, yurak-qon tomir xastaliklari va hatto onkologik xastaliklar rivojlanish ehtimolini oshiradi.
Uyqusizlikka qarshi qanday choralar ko‘rish mumkin?
- Kunlik uyqu rejimini o‘rnatish – Har kuni bir vaqtda uxlab, bir vaqtda uyg‘onish sog‘lom uyqu uchun asosiy qoidadir.
- Ekranlardan uzoqlashish – Smartfon, planshet va televizorlardan uxlashdan kamida 1 soat oldin voz kechish kerak.
- Ratsional ovqatlanish – Kechki ovqat yengil va to‘yimli bo‘lishi kerak, yog‘li va uglevodli taomlardan voz kechish tavsiya etiladi.
- Fizik faollik – Kechqurun yengil mashqlar bajarish uyqu sifatini yaxshilaydi.
- Mutaxassis bilan maslahatlashish – Agar uyqusizlik uzoq vaqt davom etsa, shifokor (nevrolog yoki somnolog) ko‘rigiga borish kerak.
Mutaxassislarning fikriga ko‘ra, ortiqcha vazndan xalos bo‘lish va umumiy samaradorlikni oshirish uchun uyqu rejimini yaxshilash juda muhim. Har bir insonning organizmi o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lgani sababli, professional maslahat va parhez tartibi individual tarzda tanlanishi lozim. Yetarlicha dam olish ortiqcha vazn orttirish xavfini kamaytiradi va umuman salomatlikni mustahkamlashga yordam beradi.
