Yapon oshxonasining mashhur va xavfli taomi “fugu” haqida eshitganmisiz? Bu haqda Zamin.uz xabar berdi.
Arxeologik tadqiqotlarga ko‘ra, Yaponiya orollarida qadim zamonlardan beri bu baliq iste’mol qilingan va uni tayyorlash sirlariga ega bo‘lganlar. Fugu nafaqat mahalliy oshpazlar, balki butun dunyo bo‘ylab ovqat ixlosmandlari orasida katta qiziqish uyg‘otmoqda.
Fugu baliqlari ilmiy jihatdan “pufferfish” oilasiga mansub bo‘lib, asosan tropik va subtropik hududlarda, Tinch okeani, Qizil dengiz hamda Amazonka daryosi atrofida uchraydi. Tabiatda ularning yuzga yaqin turi mavjud.
Bu kichik baliq o‘zini himoya qilish uchun tanasini to‘pdek shishirib, o‘lchamini uch barobarga oshiradi. Uning terisida esa turli uzunlikdagi tikanlar joylashgan.
Eng xavfli jihati shundaki, fugu ichki a’zolarida, xususan jigar, tuxum va o‘t pufagida tetrodotoksin deb ataladigan kuchli zahar mavjud. Bu zahar kaliy sianiddan mingdan ko‘p marta kuchli hisoblanadi.
Jigar eng ko‘p zahar to‘plangan qism bo‘lib, undan foydalanish qat’iyan taqiqlanadi. Fugu tayyorlash faqat yuqori malakali oshpazlar tomonidan, katta ehtiyotkorlik bilan amalga oshiriladi.
Aks holda zahar mushaklarning falaj bo‘lishi va nafas olishning to‘xtashiga olib kelishi mumkin. Bir dona fugu zahari qirqdan ortiq odamning hayotiga tahdid soladi.
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, fugu zaharni o‘zi ishlab chiqarmaydi, balki oziq-ovqat orqali tanasida to‘playdi. Shu bois, hatto bolalar ham bu baliqdan ehtiyot bo‘lishlari kerak.
Savol tug‘iladi: nega yaponlar xavfga qaramay fugu tayyorlashni davom ettiradi? Javob oddiy: fuguning ta’mi noyob va boshqa hech qanday taomga o‘xshamaydi.
Yaponlar orasida shunday gap bor: “Fugu yegan odam ahmoq, lekin yemagan ham ahmoq.” Baliq go‘shti juda yumshoq, silliq va ta’rifga sig‘maydigan darajada mazali hisoblanadi. Tokioda fugu sharafiga haykal o‘rnatilgan, Osakada esa maxsus ibodatxona mavjud.
Ammo fugu tayyorlashda xato qilish juda xavflidir. Har yili Yaponiyada fugu bilan bog‘liq zaharlanishdan o‘nlab odamlar vafot etadi.
Ko‘pincha zaharlanish uy sharoitida tayyorlangan taom sabab bo‘ladi. Hatto litsenziyali oshpazlar orasida ham xatolar uchragan.
Eng mashhur voqealardan biri 1975-yilda afsonaviy aktyor Mitsugoro Bando fugu jigarini iste’mol qilib vafot etgani hisoblanadi. 2004–2007-yillarda mamlakatda 15 kishi fugu zaharlanishidan halok bo‘lgan, yuzdan ortiq kishi shifoxonaga yotqizilgan.
2009-yilda Tokio yaqinidagi restoranda yettita mijoz bir vaqtning o‘zida zaharlangan. Shundan so‘ng Yaponiyada fugu tayyorlash qattiq nazorat ostiga olindi.
1958-yildan buyon faqat maxsus tayyorgarlikdan o‘tgan va litsenziyaga ega oshpazlar bu taomni tayyorlashga ruxsatli. Litsenziya olish uchun oshpaz ikki yil shogirdlik qilishi, sinovdan o‘tishi va tayyorlagan taomini o‘zi iste’mol qilishi kerak.
Fugu narxi ham yuqori bo‘lib, har bir porsiya 100 dan 500 dollargacha turadi. Eng mashhur taomlardan biri “fugusashi” bo‘lib, u xom baliqdan tayyorlangan sashimidir.
U katta laganga gulbarglar kabi joylashtiriladi va sirka sousi, turp hamda qalampir bilan iste’mol qilinadi. Ekstremal taom ixlosmandlari fuguning ta’miga yapon ipak rassomchiligiga o‘xshash noyob va mayin deb baho berishadi.
Yapon kulolchilik ustasi Kitaoji Rozannin fikricha, fuguning ta’mi beqiyosdir va uni bir necha marta tanovul qilgach, undan voz kechish qiyin bo‘ladi. Qo‘rqish sababli bu taomdan bosh tortgan odam haqiqiy mazadan mahrum bo‘ladi.
Qiziq tomoni shundaki, olimlar maxsus sharoitda zaharsiz fugu yetishtirish usulini ishlab chiqqan. Agar baliq xavfli mollyuskalar va dengiz yulduzlaridan uzoqda o‘stirilsa, zaharsiz bo‘ladi.
Lekin y
