Firibgarlar tuzog‘iga tushishga moyil odamlar toifasi
Zamonaviy jamiyatda firibgarlar o‘z maqsadlariga erishish uchun turli psixologik usullardan foydalanishmoqda. Rossiyalik psixolog, psixologiya fanlari doktori, professor Vera Nikishina aytishiga ko‘ra, besh toifadagi insonlar firibgarlar tuzog‘iga tushishga eng ko‘p moyil bo‘ladi. Ushbu toifalar quyidagilardan iborat:
1. Keksalar – Ular firibgarlar tomonidan ayniqsa zaif qatlam hisoblanadi. Chunki ular zamonaviy texnologiyalar va firibgarlik usullari bilan tanish emas.
2. Tanqidiy fikrlashi past odamlar – Bunday shaxslar ma’lumotlarni tahlil qilishda qiynaladi va har qanday ma’lumotga oson ishonib ketishi mumkin.
3. Ishonuvchan shaxslar – Odamlarga ko‘p ishonadigan va ularning har bir so‘zini rost deb qabul qiluvchilar.
4. Qattiq charchagan odamlar – Uzoq vaqt dam olmagan yoki ruhiy va jismoniy charchoq holatida bo‘lganlar kamroq hushyorlikni saqlaydi.
5. Shaxsiy manfaatlarini yuqori qo‘yuvchilar – Firibgarlar ko‘p holatlarda manfaatdorlikka asoslangan takliflar bilan odamlarni aldashadi.
Firibgarlikning asosiy usullari
Bugungi kunda firibgarlar odamlarni aldash uchun qo‘rquv, hayrat, tushunmovchilik, agressiya yoki g‘azab kabi kuchli emotsiyalarni qo‘zg‘ashdan foydalanadi. Bu ehtiroslar qanchalik kuchli bo‘lsa, insonlar ularning tuzog‘iga tushish ehtimoli shunchalik ortib boradi.
Professor Nikishina ta’kidlaganidek, firibgarlar o‘z ssenariylarini shaxsiy munosabatlarga asoslashadi. Masalan:
- Ona uchun – bolasining xavfsizligi muhim.
- Bola uchun – biror nojo‘ya ishda ayblanishdan qochish ustuvor.
- Keksa insonlar uchun – pensiya va moliyaviy masalalar dolzarb.
Firibgarlardan himoyalanish yo‘llari
Psixologning tavsiyasiga ko‘ra, firibgarlardan himoyalanish uchun eng samarali usul – begonalardan masofa saqlash va ular bilan muloqotda ehtiyotkorlik qilish. Bundan tashqari, quyidagi maslahatlarga amal qilish zarur:
- Tanimagan odamlar bilan suhbatni cheklash – Agar sizga notanish shaxs ma’lum bir ish yoki taklif bilan murojaat qilsa, uni shubha bilan qabul qiling.
- Rasmiy manbalardan ma’lumotni tekshirish – Agar kimdir o‘zini rasmiy shaxs deb tanishtirsa, darhol ishonch telefoni orqali tekshirish tavsiya etiladi.
- Kuchli emotsional ta’sirga tushmaslik – Qo‘rquv yoki hayrat tuyg‘usini sezganingizda, hushyorlikni saqlash va tez qaror qabul qilmaslik kerak.
- Telefon orqali shaxsiy ma’lumotlarni oshkor qilmaslik – Bank kartalari, pasport raqamlari yoki shaxsiy ma’lumotlarni hech kimga berish mumkin emas.
Firibgarlik holatlaridan himoyalanishning eng yaxshi yo‘li – doimiy ravishda tanqidiy fikrlashni rivojlantirish va turli firibgarlik sxemalaridan xabardor bo‘lishdir. Bunday yondashuv insonlarni moliyaviy va psixologik zararlardan himoya qilishda muhim ahamiyatga ega.
Nodirbek
