Dunyo xaritasi sekin-asta o‘zgarib bormoqda. Bu haqda Zamin.uz xabar berdi.
Olimlarning ta’kidlashicha, dengiz sathi so‘nggi to‘rt ming yil ichida ilk bor shu qadar tezlikda ko‘tarilmoqda. Bu tabiatning insoniyatga jiddiy ogohlantiruvidir.
Global isish, muzliklarning tez erishi va okean suvining kengayishi sayyoramizdagi suv muvozanatiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Ilmiy tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, bu jarayon millionlab odamlarni suv toshqinlari xavfi ostida qoldirishi mumkin.
Rutgers universiteti olimlari tomonidan o‘tkazilgan keng qamrovli tadqiqot natijalari “Nature” jurnalida e’lon qilindi. Ular ming yillik geologik qatlamlarni, jumladan marjon riflari, mangro daraxtlari va qum tuzilmalarini o‘rganib, dengiz sathining tarixiy o‘zgarishlarini tahlil qilishdi.
Ma’lum bo‘lishicha, 1900-yildan buyon dengiz sathi har yili o‘rtacha 1,5 millimetrga ko‘tarilgan. Bu insoniyat tarixidagi eng yuqori ko‘rsatkichdir.
Tadqiqot rahbari Yuchen Linning so‘zlariga ko‘ra, bu tezlik so‘nggi ming yillik ichidagi eng keskin o‘sishdir va global isishning aniq oqibatidir. Suv sathining ko‘tarilishining asosiy sabablaridan biri atmosfera haroratining oshishi bo‘lib, bu okeanlarning kengayishiga olib kelmoqda.
Ikkinchi sabab esa Arktika va Antarktidadagi muzliklarning tez erishidir. Faqatgina 2023-yil sentyabridan 2024-yil avgustigacha Grenlandiya muz qatlami taxminan 80 milliard tonna suvni yo‘qotdi.
Agar bu jarayon davom etsa, Grenlandiya muzliklari to‘liq erishi mumkin va global dengiz sathi 7,4 metrgacha ko‘tariladi. Bu esa millionlab odam yashaydigan sohil shaharlarini suv ostida qoldiradi.
Eng katta xavf ayni paytda Xitoy sohillarida kuzatilmoqda, bu yerda dengiz sathining ko‘tarilishi boshqa hududlarga qaraganda ikki barobar kuchliroq ta’sir ko‘rsatishi ehtimoli mavjud. Shuningdek, Nyu-York, Manila, Jakarta va Mumbay kabi yirik shaharlar ham xavf ostida turibdi.
Dengizga yaqin joylashgan hududlar qishloq xo‘jaligi, portlar va sanoat markazlari bo‘lib, suv sathining hatto kichik o‘zgarishi iqtisodiy falokatlarga olib kelishi mumkin. Shu sababli, bu jarayonni to‘xtatish yoki sekinlashtirish maqsadida hozirdanoq jiddiy siyosiy iroda va ilmiy hamkorlik zarur.
Karbon chiqindilarini kamaytirish, qayta tiklanuvchi energiyaga o‘tish va sohil himoyasi tizimlarini kuchaytirish insoniyat uchun muhim choralar hisoblanadi. Bu harakatlar sayyoramizni kelajak avlodlar uchun saqlab qolish imkonini beradi.
