Sogʻlom ovqatlanish va toʻgʻri parhez tutish asoslarini oʻrganuvchi diyetologiya ortiqcha vazn bilan kurashishning koʻplab usullari haqida ma'lumot beradi. Tavsiyalar orasida faol turmush tarzi, kundalik jismoniy mashgʻulotlar, tonggi badantarbiya, maxsus parhezlar etakchilik qiladi. Ular orasida bir-biriga qarama-qarshi boʻlgan fikrlarni ham uchratib turamiz. Ammo koʻplab mutaxassislar ba'zi tavsiyalarni sir tutishni afzal koʻradi, deb yozmoqda Daryo nashri.
Foto: The Day
Quyida sogʻlom ovqatlanish asoslarini yaxshiroq tushunishga yordam beradigan beshta asosiy omil va diyetologlar yashiradigan sirlarni koʻrib chiqamiz.
Diyetologiya va nutritsiologiya: ularning farqi nima?
Ushbu sohalarning bir-biriga oʻxshash boʻlishiga qaramay, diyetologlar va nutritsiologlar oʻrtasida ma'lum farqlar mavjud.
Diyetologiya
Bu soha koʻproq kasalliklarning oldini olish va davolashda ovqatlanishning ahamiyatiga qaratilgan. Diyetologlar odatda tibbiy bilimga ega boʻladi va ular quyidagi vazifalarni bajarishadi:
- Kasalliklar (qandli diabet, yurak kasalliklari, semizlik va boshqalar) boʻyicha maxsus parhez rejalar tuzishadi.
- Xastalikdan keyin organizmni tiklashga koʻmaklashadi.
- Shifokorlar bilan hamkorlikda bemorlar uchun terapevtik ovqatlanish dasturlarini ishlab chiqishadi.
Diyetolog — bu koʻpincha tibbiy ma'lumotga ega mutaxassis.
Foto: The Day
Nutritsiologiya
Nutritsiologiya esa kengroq tushuncha boʻlib, organizmga ozuqa moddalari ta'sirini oʻrganadi va sogʻlom turmush tarzini shakllantirishga qaratilgan. Nutritsiologlar quyidagilarga urgʻu berishadi:
- Profilaktika, ya'ni kasalliklarning oldini olish uchun sogʻlom ovqatlanishni targʻib qilish.
- Vitaminlar, minerallar va qoʻshimcha biofaollar (BADlar) haqida tavsiyalar berish.
- Toʻgʻri ovqatlanish odatlarini shakllantirish, metabolizmni yaxshilash.
Nutritsiolog — bu koʻpincha tibbiy emas, balki biologiya, ovqatlanish yoki sogʻlom turmush tarzi boʻyicha mutaxassisdir.
1. Individual parhez — eng muhim omil
Individual parhezning muhimligi bugungi kunda juda dolzarb mavzu. Chunki har bir insonning organizmi, sogʻligʻi, turmush tarzi va oziq-ovqatga boʻlgan ehtiyoji har xil. Shu sababli umumiy tavsiyalarga koʻr-koʻrona amal qilish ba'zan kutilgan natijani bermaydi yoki sogʻlik uchun zararli ham boʻladi.
Parhezshunoslar buni yaxshi bilishadi, lekin koʻpincha standart tavsiyalar va ovqatlanish protokollarini taklif qilishadi. Ba'zi hollarda ular oʻz mijozining xususiyatlarini hisobga olmaydilar va uning kasalliklari va genetik omillarini etarlicha chuqur tekshirmaydi. Natijada ozish uchun berilgan tavsiyalar bemorga kor qilmaydi.
2. Psixologik tayyorgarlik va ruhiyat holati hamma narsadan ustun
Insonning psixo-emotsional holati va uning ovqatlanish cheklovlariga boʻlgan ichki munosabati ham hisobga olinishi kerak. Odatda bu masala ustida psixologlar ishlaydi, chunki insonlarning sabr qilish, biror odatga amal qilish va maqsadga etishga urinish xislatlari tubdan farq qiladi. Bunday holda, ozishga qaror qilgan shaxsning psixologik barqarorligi har qanday yangi oʻzgarishlarning asosi ekanligi haqida uni ogohlantirish kerak.
Foto: The Day
3. Ozish — uzoq davom etadigan jarayon
Parhezshunoslar oʻz mijozlariga koʻrinarli natijalarga tezda erishish murakkab ekanligini aytmasligi mumkin. Shu bilan birga, vazndagi oʻzgarishlar, va tananing yangi rejimga moslashishi uchun uzoq vaqt talab qilinishini bemorga tushuntirish muhim.
4. Jismoniy faollik boʻlmasa, hech qanday parhez samarali natijalarga olib kelmaydi
Jismoniy faollik va toʻgʻri ovqatlanish — sogʻlom hayot tarzi va ideal vaznga erishishning ajralmas ikki qismi. Koʻpincha odamlar faqat parhezga suyanib, qisqa muddatda ozish mumkin deb oʻylashadi. Lekin jismoniy faollik boʻlmasa, bu natijalar barqaror boʻlmaydi yoki umuman kutilgan samaraga erishilmaydi.
5. Suvsizlanish metabolizmni sekinlashtiradi
Inson organizmida moddalar almashinuvi jarayonlari toʻgʻri kechishi uchun etarli miqdorda suv zarur. Agar organizm suvsizlansa, metabolizm jarayoni sekinlashadi. Chunki suv moddalar almashinuvi va yogʻlarning parchalanishi uchun asosiy vositalardan biri hisoblanadi. Suv etishmaganda organizm energiyani tejash rejimiga oʻtadi va kaloriya yoqish jarayoni sustlashadi. Bu esa vazn tashlashni qiyinlashtiradi va ortiqcha yogʻ toʻplanishiga sabab boʻladi. Shuning uchun ozish yoki sogʻlom hayot tarziga rioya qilishda kun davomida etarli miqdorda suv ichish muhimdir. Mutaxassislar odatda kuniga kamida 1,5-2 litr suv iste'mol qilishni tavsiya etishadi.
