Keling, aniqlab olaylik: nega odamlar hech qanday aniq belgilarsiz toʻsatdan vafot etadi va bu holat siz yoki yaqinlaringiz bilan sodir boʻlmasligi uchun nimalarni qilish mumkin?
Zoʻr sogʻliq – uzoq umr garovi
Bu mavzuda «Fomina klinikasi» terapevti Nina Litvinova bilan suhbatlashildi. Uning ta'kidlashicha, kutilmaganda yuz beradigan oʻlim – bu real holat boʻlib, har kuni sodir boʻladi.
Sogʻliqni saqlash vazirligi ma'lumotlariga koʻra, har yili Rossiyada 250 minggacha odam toʻsatdan yurak toʻxtashi oqibatida vafot etadi. Bu holatlar koʻpincha 50 yoshdan kichik odamlarda uchraydi, ayniqsa, erkaklar orasida ikki baravar koʻp roʻy beradi. Koʻpincha bu yurak-qon tomir tizimi bilan bogʻliq muammolar sababli sodir boʻladi.
Toʻsatdan oʻlimning asosiy sabablari
1. Yurakning toʻsatdan toʻxtashi
Eng koʻp uchraydigan sabab – yurak toʻxtashi. Bu nafaqat keksalar, balki yoshlar orasida ham sodir boʻlishi mumkin. Quyidagi holatlar yurak faoliyati toʻxtashiga olib kelishi mumkin:
- Yurak hujayralarining kislorodsiz qolishi (infarkt miokardi). Koronar arteriya yopilishi oqibatida yurakga kislorod etib bormaydi. Agar zarar katta boʻlsa, oʻlim bir zumda yuz beradi.
- Yurak ritmining jiddiy buzilishi. Yurak normal ravishda qon aylantirish oʻrniga, xunuk ishlay boshlaydi, bu esa tezda oʻlimga olib kelishi mumkin.
- Kardiomiopatiya. Ba'zan odamda tugʻma yoki kasallik oqibatida yurak shakli oʻzgaradi: kengayib ketadi yoki juda qalinlashadi. Bu holat odamga bilinmasligi mumkin, ammo yurakga kuchli yuk tushganda, u bunga dosh bera olmasligi mumkin.
2. Qon tomirlardagi tromblar – yashirin xavf
Vnezapnaya oʻlimning ikkinchi yirik sababi – tromblar. Qon tomirlarda (asosan oyoq venalarida) paydo boʻladigan suyulmagan qon yoʻqotishlar keltirib chiqaradi. Bu oʻpka arteriyasining tromboemboliyasi (TELA) bilan bogʻliq boʻlib, agar katta qon tomirlari yopilsa, inson bir zumda vafot etishi mumkin.
3. Insult – miyaga jiddiy zarba
Agar miyada qon aylanishi keskin buzilsa, inson hushidan ketishi va undan qaytib kelmasligi mumkin. Bunga sabablar quyidagilar boʻlishi mumkin:
- Qon tomirining yorilishi (gemorragik insult);
- Jarohat yoki genetik muammolar sababli tomirlarning moʻrtligi;
- Qon bosimining keskin koʻtarilishi.
4. Nafas olish bilan bogʻliq muammolar
Ba'zan inson nafas ola olmasligi oqibatida ham oʻlim sodir boʻladi. Bunga sabablar:
- Allergiya (anafilaktik shok). Odamning nafas yoʻllari yopilishi mumkin.
- Obstruktiv apnoe. Bu holatda odam uxlaganida nafas olishi 10 sekund va undan uzoqroq toʻxtashi mumkin, bu esa hayot uchun xavflidir.
Toʻsatdan oʻlimning oldini olish uchun nima qilish kerak?
1. Yurakni tekshiring
- 40 yoshdan keyin har yili EKG oʻtkazing, 40 yoshgacha esa 2-3 yilda bir marta. Agar aritmiya yoki boshqa muammolar aniqlansa, kardiologga murojaat qiling.
- Agar koʻkrak sohasida ogʻriq yoki nafas olishda muammo boʻlsa, shifokorga murojaat qiling.
- Agar gipertoniya boʻlsa, qon bosimingizni nazorat qiling.
2. Tromblar paydo boʻlishining oldini oling
- Agar ortiqcha vazn, varikoz yoki kamharakat hayot tarzi boʻlsa, tromboz profilaktikasi haqida shifokor bilan maslahatlashing.
- Faol harakatlaning! Uzoq vaqt harakatsiz oʻtirish (masalan, kompyuter oldida ishlash yoki uzoq parvozlar) tromboz xavfini oshiradi.
- Agar oldin tromboz boʻlgan boʻlsa, qonning uyuvchanlik xususiyatlarini tekshiring.
3. Qon shakar va xolesterin darajasini nazorat qiling
- Qondagi glyukoza darajasini 40 yoshdan keyin 3 yilda bir marta, 40 yoshgacha esa 3-5 yilda bir marta tekshiring.
- Xolesterin darajasini ham glyukoza kabi muntazam tekshiring. Agar normadan yuqori boʻlsa, terapevt bilan maslahatlashing.
4. Nafas olish muammolarini nazorat qiling
- Agar kuchli xoʻrsinsangiz, uyqu apnoesi bor-yoʻqligini tekshiring. Bugungi kunda buni uy sharoitida polisomnografiya usuli bilan aniqlash mumkin.
- Agar allergiyaga moyillik boʻlsa, doimo antigistamin va gormonal preparatlarni oʻzingiz bilan olib yuring.
Toʻsatdan oʻlim koʻpincha tasodifiy emas, balki nazorat qilib boʻladigan sabablar oqibatida sodir boʻladi. Agar oilangizda shunday holatlar boʻlgan boʻlsa yoki xavfli guruhga kirsangiz, shifokor bilan maslahatlashishingiz kerak.
Eng asosiysi, muntazam tibbiy tekshiruvlardan oʻtib turing va sogʻliqni nazorat qilishni odatga aylantiring!
