Germaniyaning yirik sanoat va tijorat flagmanlari — jumladan Adidas, Volkswagen, BMW, Bosch va Bayer kabi 49 ta kompaniya — tarixda ilk marta jamoaviy ravishda 1930 yillardagi milliy-sotsialistik rejimni qo‘llab-quvvatlaganlik uchun javobgarlikni o‘z bo‘yinlariga oldi.
Bu tarixiy bayonot Ikkinchi jahon urushi yakunlanganining 80 yilligi munosabati bilan Frankfurter Allgemeine Zeitung nashri orqali e’lon qilindi va global jamoatchilikda katta shov-shuvga sabab bo‘ldi.
Tarix oldidagi javobgarlik
Hujjatda ta’kidlanishicha, agar o‘sha paytda yirik biznes va moliya doiralari Adolf Hitler hamda uning partiyasiga ochiq yoki yashirin ko‘mak bermaganida, 1933 yilda uning hokimiyatga kelish ehtimoli past bo‘lar edi. Bayonot mualliflari natsizm davrida sodir etilgan insoniylikka qarshi jinoyatlar xotirasini asrash va unutmaslik vazifasi faqat tarixchilar yoki davlat zimmasida emas, balki biznes va korporativ jamiyat zimmasida ham ekanini qayd etishdi.
«Sukut va yuz o‘girish» — hamjahatlik uchun dars
Hujjatda quyidagi jumla alohida urg‘u bilan qayd etilgan:
"1933 yil va undan keyingi davrda ko‘pchilik sukut saqladi va voqealardan yuz o‘girdi. Bu esa bizga mas’uliyat yuklashi aniq — o‘tmish, bugun va ertangi kun uchun."
Bu so‘zlar nafaqat kompaniyalar uchun, balki har qanday jamiyat uchun ham o‘tmish xatolaridan saboq chiqarish zarurligini yodga solmoqda.
Bayonotni imzolagan yirik brendlar
Hujjatni quyidagi dunyoga mashhur kompaniyalar imzolagan:
- Adidas
- Volkswagen
- BMW
- Bayer
- BASF
- Bosch
- Evonik
- Siemens
- Lufthansa
- Deutsche Bahn
- Rheinmetall va boshqalar
Ushbu kompaniyalardan ba’zilari natsizm davrida faol tarzda harbiy buyurtmalarni bajarish, konslagerlardagi majburiy mehnatdan foydalanish va Gitler hukumati bilan hamkorlik qilishda ishtirok etganini tarixchilar ilgari ham yoritgan edi.
Nega bu bayonot muhim?
Analitiklar fikricha, bu kabi jamoaviy bayonot tarixiy adolatning tiklanishi, korporativ shaffoflik va etikaga qadam tashlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu — zamonaviy biznes dunyosida faqat moliyaviy foyda emas, balki insoniylik, mas’uliyat va axloqiy pozitsiya ham ustuvor ekanini yana bir bor isbotlaydi.
Zamin.uz tahririyati ushbu bayonotni biznes va tarix o‘rtasidagi mas’uliyatli aloqaning muhim namunasi sifatida baholaydi. Haqiqatni tan olish va xulosa chiqarish — insoniyat taraqqiyotining uzviy qismi bo‘lib qolmoqda.
