Tarixiy manbalarga ko‘ra, Buxoro amiri Sayyid Olimxon umrining so‘ngi yillarini og‘ir xastalik, xususan, ko‘zi ojizlik bilan o‘tkazgan. Bu haqda «Xabar.uz» saytida e’lon qilingan maqolada ham ma’lumot berilgan. Maqola chop etilgandan so‘ng, bir nechta tarixchi olimlar amir Olimxon haqiqatdan ham shaxsiy shifokorga ega bo‘lgani haqida munosabat bildirishdi.
Toshkent davlat pedagogika universiteti dots.nti, tarix fanlari bo‘yicha falsafa doktori Shavkat Bobojonovning ma’lum qilishicha, amirning asosiy shaxsiy shifokori rus millatidan bo‘lgan ayol – Rakitskaya edi.
Buxoro amirligida tibbiy xizmat va shifokorlar
Ma’lumki, Buxoro amirligida oliy hukmdor – amir xizmatini ta’minlash uchun ko‘plab lavozim va mansabdor shaxslar bor edi. Amirning kun tartibi, ibodat, ilm va qiroat soatlari qatorida uning sog‘lig‘iga ham katta e’tibor berilgan. Bu ishni tajribali va tibbiyat ilmidan chuqur xabardor insonlar nazorat qilgan.
Saroy tabiblari orasida eng mashhurlaridan biri Hakimcha bo‘lgan. Bundan tashqari, Mullo Qurbon nomli tabib ham Buxoroda mashhur edi.
Mang‘it sulolasining to‘qqizinchi amiri Abdulahadxonning shaxsiy shifokorlari orasida rus millatiga mansub Rakitskaya ham bo‘lgan. U amir Olimxonga Rossiya imperatori tomonidan hadya etilgan. Arxiv ma’lumotlariga ko‘ra, u 1898-1899 yillarda Buxoroga kelgan va Sankt-Peterburg saroy teatrining eng go‘zal raqqosasi bo‘lgan.
Rakitskaya – “Duxturshoh” yoki “Doktorsha”
Buxoroda u tojiklar orasida “duxtur Sho”, ruslar orasida “doxturshax” yoki “doktorsha” nomlari bilan mashhur bo‘lgan. Sadriddin Ayniyning «Esdaliklar» asarida qayd etilishicha, Rakitskaya 50 yoshlar atrofida bo‘lsa ham, pardoz-andoz qilish sabab 30-35 yoshlarda ko‘ringan.
U Gavkushon guzarida uy olgan va uni yevropacha uslubda qayta tiklagan. Ammo o‘z uyida bemorlarni qabul qilmagan – faqatgina boylar va amaldorlar uni o‘z honadoniga chaqirib, davolatgan.
Rakitskaya va Buxoroda tibbiy faoliyat
1901 yilda u Buxoroda rus-tuzem shifoxonasida ish boshladi, 1903 yilda esa uning ayollar bo‘limiga mas’ul bo‘ldi va bu lavozimda 9 yil faoliyat yuritdi. 1912 yilda esa boy qatlam vakillarigagina xizmat qilayotgani uchun shifoxona rahbarligi lavozimidan chetlatildi.
Shu bilan birga, u Buxoroda boylar va amaldorlar orasida mashhur shifokorga aylandi.
1912 yil kuzidan ayollar shifoxonasidagi lavozimidan voz kechdi, ammo amir o‘rdasida yuqori mavqega ega bo‘lishda davom etdi.
Amir Abdulahadxon unga qattiq ishongan va uni shaxsiy shifokori sifatida himoya qilib kelgan. Hatto, uning tibbiy xizmatini qoniqarsiz deb shikoyat qilganlar bo‘lsa ham, amir uni himoya qilgan.
Oqibat va halokati
Rakitskaya xalq orasida oddiy bemorlarga e’tibor bermasligi sabab nafrat uyg‘otgan.
1918 yil mart oyida, Kolesov voqealari davomida u Amir Olimxon yashayotgan Moxi Xossa saroyiga qochishni niyat qilgan, ammo yo‘lda u va uning do‘sti Jo‘ra karvonboy mahalliy aholi tomonidan o‘ldirilgan.
Shu bilan birga, arxiv ma’lumotlariga ko‘ra, Rakitskaya Buxoroda 1930 yilgacha yashamagan.
Tarixiy hujjatlarga qaraganda, u xalq orasida boylarni davolagan, ammo kambag‘allarga yordam bermagani sababli qahr-g‘azab qurboniga aylangan.
Rakitskaya – ikki amir, Abdulahadxon va Sayyid Olimxon davrlarida xizmat qilgan shaxsiy shifokorlardan biri bo‘lgan. U o‘zini yuqori maqomda his qilgan, ammo ommaga nisbatan befarqligi sababli xalq nafratini qozongan.
Shuningdek, uning amir haramidagi raqqosalar tarkibida bo‘lgani haqida aniq dalillar mavjud emas.
Biroq, uning Buxoroda mashhur shaxsga aylangani, amirlar himoyasida bo‘lgani va boy aholi orasida obro‘ qozongani haqiqatdir.
