Turk tarixiy dramalarining, xususan, xalqaro bozorda "Buyuk asr" nomi bilan tanilgan serialning global muvaffaqiyati XVI asrning dunyo tarixidagi muhim shaxslaridan biriga bo‘lgan qiziqishni yanada kuchaytirdi. Bu haqida Upl.uz xabar berdi.
Biroq, Usmoniylar imperiyasining o‘nchi sultoni Sulaymon I ga Evropa tarafidan berilgan "Buyuk" laqab faqat uning hukmronligining tashqi ko‘rinishini ifodalaydi. Sharqda esa uning ismi "Qonunchi" unvoni bilan chambarchas bog‘langan bo‘lib, bu so‘z "Qonun chiqaruvchi" degan ma’noni anglatadi.
Uning merosini tahlil qilganda, buyuk yutuqlari va harbiy g‘alabalari ortida davlatning chuqur institutiyaviy islohotlari yotgani ko‘rinadi. Sulaymon 1520 yilda 26 yoshida taxtga o‘tirganida, otasi Selim I dan kengaytirilgan va harbiylashgan imperiyani meros qilib oldi.
Aynan uning 46 yillik hukmronligi davrida davlat hududi eng yuqori cho‘qqisiga yetdi. Hokimiyatni mustahkamlab olgach, Sulaymon keng ko‘lamli harbiy yurishlarni boshladi.
1521 yilda Dunoy bo‘yidagi Belgrad qal’asi qo‘lga kiritilib, Osmoniylarga Markaziy Yevropaga yo‘l ochildi. Keyingi yili Rodos oroli zabt etildi va Sharqiy O‘rta yer dengizi ustidan to‘liq nazorat o‘rnatildi.
Uning Yevropadagi kengayishining cho‘qqisi 1526 yildagi Mohach jangida sodir bo‘lib, unda Vengriya qirolligi armiyasi mag‘lubiyatga uchradi va davlat amalda parchalanib ketdi. 1529 yilda Vena qal’asiga bostirib kirish harakati muvaffaqiyatsiz yakunlansa-da, bu Osmoniylar tahdidining darajasini butun xristian olamiga ko‘rsatdi.
Dengizda esa Hayriddin Barbarossa boshchiligidagi flot O‘rta yer dengizida hukmronlik qildi, sharqda esa Safaviy Eroni bilan uzoq davom etgan urushlar Iroq va strategik savdo yo‘llari ustidan nazorat uchun olib borildi. Uning hukmronligi oxiriga kelib, Usmoniylar imperiyasi Aljirdan Eron chegaralarigacha, Vengriyadan Yamangacha cho‘zildi.
Biroq, harbiy yutuqlar uning merosining faqat bir qismidir. Imperiyaning uzoq muddatli barqarorligi uchun eng muhim omil uning qonuniy islohotlari bo‘ldi.
Sulaymon dunyoviy qonunlarni tizimlashtirib, kodifikatsiya qildi, bu qonunlar "Qonun" nomi bilan mashhur bo‘ldi. Ular shariatni bekor qilmagan, balki uning to‘g‘ridan-to‘g‘ri vakolatiga kirmaydigan sohalarni, ya’ni ma’muriy boshqaruv, soliqqa tortish, jinoyat huquqi va yer munosabatlarini tartibga solgan.
Sud tizimi yaxlitlashtirilib, soliqlar bir xilda belgilandi, yer egaligi tizimi tartibga solindi. Bu mahalliy hokimlar va paşalarning noqonuniy harakatlarini kamaytirib, markaziy hokimiyatni mustahkamladi.
Aynan shu faoliyati sababli unga vatanda "Qonunchi" laqabi berildi. Sulaymon hukmronligi madaniy sohada ham mislsiz gullab-yashnash davri bo‘ldi.
Istanbul dunyo madaniyatining asosiy markazlaridan biriga aylandi. Sulton homiyligida buyuk me’mor Mimar Sinan faoliyat ko‘rsatib, Sulaymoniy masjidi kabi nodir asarlarni yaratdi.
Sulton o‘zi "Muhibbi" taxallusi ostida she’r yozar, adabiyot, kalligrafiya va zargar san’ati rivojlanishini rag‘batlantirardi. Uning saroyi boyligi va shon-shuhrati Yevropa elchilari va hukmdorlari nigohida "Buyuk" hukmdor obrazini shakllantirdi.
Ichki siyosatda Sulaymon ko‘p millatli va ko‘p dinli imperiyani boshqarishda amaliy yondashuvni qo‘lladi. "Millatlar" tizimi doirasida musulmon bo‘lmagan jamoalar – pravoslav xristianlar, armanlar, yahudiylar – din, ta’lim va oilaviy huquq masalalarida katta avtonomiyaga ega bo‘ldilar.
Ayniqsa, yahudiylarga nisbatan diniy bag‘rikenglik siyosati, ular Evropadagi ta’qibdan qochib kelgan paytda, o‘sha davrda Yevropada yuzaga kelgan diniy urushlarga qarama-qarshi edi. Hatto uning vafoti ham davlat amaliyot
