
AQSh va Xitoy o‘rtasidagi savdo urushining yangi bosqichi endi tovarlar emas, balki inson kapitaliga – muhandislar, texnolog mutaxassislari hamda sun’iy intellekt sohasidagi olimlarga qaratilmoqda. Bu haqida Zamin.uz xabar berdi.
So‘nggi paytlarda bu sohadagi keskinlik yana kuchaydi. Masalan, iPhone ishlab chiqaruvchi Foxconn kompaniyasi Hindistonda ishlayotgan yuzlab xitoylik muhandis va texniklarni mamlakatga qaytarishga chaqirdi.
Bloomberg’ning 2-iyuldagi xabariga ko‘ra, bu qaror Xitoy hukumatining xorijdagi bilim va texnologiyalar oqimini cheklashga qaratilgan siyosatining bir qismi sifatida ko‘rilmoqda. Yanvar oyida Pekin mahalliy hukumatlarga va regulyatorlarga Hindiston hamda Janubi-Sharqiy Osiyoga texnologiyalarni eksport qilishni va u yerdagi faoliyatni cheklash bo‘yicha og‘zaki ko‘rsatmalar bergani haqida ma’lumotlar tarqalgan edi.
Bu holat Apple kabi yirik kompaniyalar uchun katta muammo tug‘dirmoqda. Apple ishlab chiqarish zanjirlarini Xitoydan Hindiston va Vetnamga ko‘chirish orqali tariflar va geosiyosiy xavflarni kamaytirishga intilmoqda.
Apple rahbari Tim Kukning so‘zlariga ko‘ra, 2025-yil uchinchi choragigacha AQShga eksport qilinadigan mahsulotlarning asosiy qismi aynan Hindiston va Vetnamda ishlab chiqariladi. Biroq, bu ko‘chirish jarayoni Xitoy iqtisodiyoti uchun og‘riqli bo‘lishi aniq.
Apple Xitoyda taxminan besh million ish o‘rni yaratgan bo‘lib, ularning yarmidan ko‘pi ishlab chiqarish sohasiga to‘g‘ri keladi. Foxconn va boshqa ishlab chiqaruvchilarning xodimlarini chet elga yuborishga to‘siq qo‘yish qisqa muddatda foydali ko‘rinishi mumkin, ammo uzoq muddatda Hindistonning texnologik va diplomatik javob choralari kuchayishi ehtimoldan xoli emas.
Xavfli yo‘nalishlardan yana biri texnologik bilimlarning global harakatiga qo‘yilayotgan cheklovlardir. Xitoy noyob yer elementlari bo‘yicha dunyo bozorida yetakchi o‘rinni egallab turibdi.
Ushbu materiallar sun’iy intellekt, elektromobillar va zamonaviy harbiy texnika ishlab chiqarishda muhim hisoblanadi. Pekin allaqachon ba’zi texnologiyalar eksportiga to‘liq taqiq o‘rnatgan.
Shuningdek, Xitoy hukumati texnik bilimga ega mutaxassislar ro‘yxatini tuzmoqda va ularning xorijga chiqishiga cheklovlar qo‘ymoqda. Sun’iy intellekt sohasidagi ehtiyotkorlik ham ortib bormoqda.
Mart oyida The Information xabariga ko‘ra, Pekindagi DeepSeek startapining ayrim xodimlariga chet el safarlariga chiqish taqiqlandi. Bu Xitoyning o‘z mutaxassislarini ushlab qolishga va bilimlarning xorijga chiqishini cheklashga jiddiy yondashayotganidan dalolat beradi.
Ayniqsa, Meta va boshqa Silikon vodiysi kompaniyalarida faoliyat yuritayotgan xitoylik AI mutaxassislari Pekin uchun strategik ahamiyatga ega. Bu uslub yangi emas.
Xitoy boshqa davlatlardan, xususan Tayvandan yuqori malakali mutaxassislarni jalb qilishga doim intilib kelmoqda. Masalan, taniqli chip muhandisi Lyan Mong Song 2017-yilda TSMC kompaniyasidan ketib, Shanxaydagi SMIC kompaniyasiga rahbarlik qilgan edi.
Bunday holatlar Xitoyning xalqaro iste’dodlar kurashidagi faol ishtirokini ko‘rsatadi. Natijada, dunyo endi faqat mahsulotlar uchun emas, balki bilim, innovatsiya va intellektual salohiyat uchun ham global “sovuq urush”ga kirib bormoqda.
Xitoy va AQSh o‘rtasidagi bu yangi maydon – “iste’dodlar urushi” – yaqin yillarda global texnologik raqobatning eng muhim frontiga aylanishi mumkin.