Osmoniy tarixida Xyurrem-sulton, Sulaymon Buyukning rafiqasi, ko‘plab bahs-munozaralarning markazida turadi. Bu haqida Upl.uz xabar berdi.
Uning merosi bilan bog‘liq murakkablikni ko‘rsatadigan eng muhim voqealardan biri taxt vorisi shohzoda Mustafaning Qrim malikasi Aybige xaton bilan tuzilishi rejalangan nikohining bekor qilinishi hisoblanadi. Ushbu voqea ko‘p qirrali siyosiy o‘yinlarni ochib beradi va uning oqibatlari shaxsiy manfaatlardan ancha kengroq bo‘lgan.
Rejalashtirilgan dinastik ittifoq katta strategik ahamiyatga ega edi. Mahidevran ismli birinchi sevimlisi tug‘ilgani Mustafaning Qrim xonlari Gireylar sulolasidan bo‘lgan Aybige xaton bilan uylanishi Osmoniy imperiyasi bilan Qrim xonligi o‘rtasidagi harbiy-siyosiy ittifoqni mustahkamlash bilan birga shohzoda va uning onasining saroydagi mavqeini oshirishi kerak edi.
Xyurrem-sulton uchun esa, uning o‘z farzandlari ham taxt uchun da’vogar bo‘lganligi sababli, bu holat uning va bolalarining kelajagi uchun bevosita xavf edi. Ammo vaziyat asosiy shaxslarning shaxsiy munosabatlari tufayli yanada murakkablashdi.
Aybige xaton siyosiy maqsadli nikohga qiziqmas edi, uning yuragi imperiya sarkardasi va qahramoni Malko‘chog‘li Bali-beyga bog‘langan edi. Aynan shu omil Xyurrem-sultonning harakatlari uchun asos bo‘ldi.
Xyurrem o‘z ta’siri va saroy psixologiyasini chuqur tushunishi orqali Aybige bilan suhbatlar olib borib, uni haqiqiy tuyg‘ularidan voz kechmaslikka ishontirdi. Natijada, Aybige va Bali-bey bilan qochib ketish rejalari haqida tarqalgan mish-mishlar jamoatchilikda katta mojaro yuzaga keltirdi.
Qochish rejalari haqiqiy bo‘lishi yoki mahorat bilan tashkil etilgan yolg‘on ma’lumot bo‘lishidan qat’i nazar, bu voqea taxt vorisi bilan nikohni imkonsiz qildi. Nikoh bekor qilindi va bu Mahidevran hamda Mustafaning tarafdorlari uchun jiddiy taktika mag‘lubiyati bo‘ldi.
Bugungi kunda Xyurremning bu harakatiga turlicha baho beriladi. Ba’zi tahlilchilar uni tarixiy kontekstdan ajratib ko‘rib, Xyurremning harakatlarini tasodifan qahramonlik sifatida baholaydilar.
Ularning fikricha, Mustafaning nikohi Aybigega baxtsiz hayotni taqdir qilgan bo‘lardi, chunki shohzoda xarakteri va haram an’analari tufayli ko‘plab salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin edi. Shu bilan birga, uning rasmiy rafiqasi bo‘lsa-da, hatto oliy kelib chiqishga ega bo‘lsa ham, u doimo kamsitilgan holatda qolardi.
Bu nazariyani kuchaytiruvchi muhim dalil Mustafaning keyingi taqdiridir. Yillar o‘tib, Sulaymon shohzoda o‘g‘lida fitna borligiga ishongani va aynan Xyurremning intrigalaridan kelib chiqqan bu ishonch tufayli Mustafa qatl etildi.
Osmoniy qonunchiligi bo‘yicha, taxtga da’vogarlarni qatl qilish ko‘pincha ularning erkak avlodlarini ham yo‘q qilishni talab qilardi. Shunday qilib, Mustafaning rafiqasi va farzandlari ham uning fojiali taqdirini boshdan kechirardi.
Bu nuqtai nazardan qaraganda, Xyurremning aralashuvi o‘z manfaatlarini ko‘zlagan bo‘lsa-da, Aybigening hayoti va erkinligini saqlab qoldi. Boshqa, akademik doiralarda keng tarqalgan fikrga ko‘ra, Xyurremning harakatlari faqat siyosiy manfaatga asoslangan uzoqni ko‘ra bilgan taktika edi.
Ushbu nazariyani qo‘llab-quvvatlovchilar uning Aybigeni qutqarish harakatlarini Mustafaning taqdiridagi o‘rni va Xyurremning o‘zi ushbu voqealar arxitektori ekanligini inkor etmaydilar. U nafaqat raqibini qutqargan, balki Mustafa va uning oilasini halokatga olib kelgan voqealarni tashkil qilgan.
Shu tarzda, nikohga aralashuvi uning farzandlari uchun asosiy raqibni yo‘q qilishga qaratilgan uzoq muddatli strategiyaning bir qismi bo‘ldi. Bu holat uni qutqarish emas, balki raqibining kuchli ittifoqchisi va obro‘sini yo‘q qilish
