Psixosomatika — bu inson ruhiy holati va jismoniy salomatlik oʻrtasidagi uzviy bogʻliqlikni oʻrganuvchi soha. Bugungi kundagi ilmiy tadqiqotlar koʻrsatadiki, koʻplab kasalliklar nafaqat tashqi omillar, balki ichki psixologik muammolar va stress sababli ham yuzaga kelishi mumkin. Shu sababli, stressdan kelib chiqadigan kasalliklar va ularning profilaktikasi haqida tushunchaga ega boʻlish muhimdir.
Stress qanday qilib kasalliklarga olib keladi?
Stress — bu organizmning tashqi yoki ichki omillarga boʻlgan fiziologik va psixologik reaktsiyasidir. Qisqa muddatli stress ma'lum darajada foydali boʻlishi mumkin, chunki u organizmning himoya mexanizmlarini faollashtiradi. Biroq uzoq muddatli va doimiy stress turli kasalliklarning kelib chiqishiga zamin yaratadi.
Asosiy sabablar:
- Haddan tashqari adrenalin va kortizol gormonlarining ishlab chiqarilishi. Bu qon bosimining koʻtarilishiga, qon tomirlarining zaiflashishiga va yurak kasalliklariga olib kelishi mumkin.
- Imunitet tizimining susayishi. Stress immunitetga salbiy ta'sir koʻrsatadi, bu esa organizmni infektsiyalarga va xronik kasalliklarga moyil qiladi.
- Psixologik bosim muskullarning tez-tez zichlashishiga sabab boʻladi, bu esa ogʻriqlarga va harakat tizimi muammolariga olib keladi.
Stressdan kelib chiqadigan asosiy kasalliklar
1. Yurak-qon tomir tizimi kasalliklari
Stress gipertoniya (yuqori qon bosimi), yurak ritmining buzilishi va hatto infarktga olib kelishi mumkin. Juda kuchli asabiylik va xavotir yurak mushagining tezda charchashiga sabab boʻladi.
2. Gastroenterologik kasalliklar
Ovqat hazm qilish tizimi stressga juda sezgir. Misol uchun:
- Oshqozon yarasi va gastrit. Stress kislotalik darajasini oshiradi, bu oshqozon devorlariga zarar etkazadi.
- Ich ketishi yoki ich qotishi. Asabiy holat tovon ichaklari ishini buzadi.
3. Terining muammolari
Stress oqibatidagi gormonlar oʻzgarishi akne, psoriaz va dermatit kabi kasalliklarni qoʻzgʻatishi mumkin.
4. Nevrologik kasalliklar
- Bosh ogʻriqlari. Uzoq muddatli stress migrenlar va bosh ogʻriqlari rivojlanishiga sabab boʻladi.
- Uyqusizlik. Tinchlantiruvchi gormonlar ishlab chiqarilishining susayishi tufayli organizm normal uyquga moslasha olmaydi.
5. Respirator kasalliklar
Stress immun tizimini kuchsizlantirgani uchun odamning nafas yoʻllari infektsiyalarga moyil boʻladi. Bronxial astma ham stress bilan bogʻliq boʻlishi mumkin.
6. Muskul-skelet tizimi kasalliklari
Asabiy kuchlanish muskullar va boʻgʻimlarda ogʻriqlarni yuzaga keltiradi. Uzoq muddatli stress artrit va osteoxondroz rivojlanishiga yordam beradi.
Stressning oldini olish boʻyicha tavsiyalar
1. Mashqlar va jismoniy faollik
Jismoniy mashqlar stress gormonlarini kamaytiradi va serotonin darajasini oshiradi, bu esa yaxshi kayfiyat va ruhiy barqarorlikni ta'minlaydi.
2. Toʻgʻri ovqatlanish
Vitaminlar va minerallarga boy diyeta immunitetni mustahkamlaydi va stressga qarshi kurashishda yordam beradi.
3. Uyqu rejimiga rioya qilish
Kam uxlash stressning yanada kuchayishiga olib keladi. Kundalik 7–8 soatlik uyqu ruhiy sogʻlik uchun muhim.
4. Meditatsiya va nafas olish mashqlari
Bu usullar stressni engish va ichki osoyishtalikni tiklashda yordam beradi.
5. Muloqot va emotsional qoʻllab-quvvatlash
Oila a'zolari yoki doʻstlar bilan suhbat stress darajasini kamaytiradi.
Xulosa
Psixosomatika orqali stress va jismoniy kasalliklar oʻrtasidagi aloqani tushunish inson hayoti sifatini yaxshilashda muhim ahamiyatga ega. Toʻgʻri profilaktika choralari va stressni boshqarish texnikasi kasalliklar xavfini kamaytiradi va salomatlikni saqlashga yordam beradi. Shuning uchun stressga qarshi choralar koʻrish nafaqat ruhiy, balki jismoniy sogʻlik uchun ham muhimdir.
