Yaqinda nufuzli Proceedings of the Royal Society B ilmiy jurnalida chop etilgan tadqiqot inson miyasi faoliyatining asosiy mexanizmini ochib berdi. Bu haqida Upl.uz xabar berdi.
Ushbu tadqiqot ko‘p manbalardan keladigan noqulayliklarning qanday qilib yagona va kuchaytirilgan og‘riq sindromi sifatida qabul qilinishini tushuntiradi. Xitoy Fanlar Akademiyasi Psixologiya Institutidan doktor Kong Yachjuo rahbarligidagi olimlar guruhi prekuneus deb ataluvchi miya sohasini og‘riq signalini birlashtirish va kuchaytirishda markaziy rol o‘ynashi haqida ma’lumot taqdim etdi.
Og‘riq fenomeni murakkab psixofiziologik jarayon bo‘lib, uning kuchi nafaqat to‘qimalardagi to‘g‘ridan-to‘g‘ri shikastlanish, balki kognitiv omillar, jumladan, kutish, xavotir darajasi va e’tibor yo‘naltirilishi bilan belgilanadi. Ilgari olimlar miya bir nechta og‘riq manbalaridan keladigan signallarni qanday birlashtirishi haqida cheklangan ma’lumotga ega edi.
Ushbu tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, shaxs og‘riqni alohida stimullardan ko‘ra umumiy his-tuyg‘u sifatida qabul qilganda, og‘riq sezgisi sezilarli darajada kuchayadi. Tadqiqot jarayonida ishtirokchilarga uch turdagi dozalanadigan stimullar: issiqlik, bosim va elektr ta’siri berildi.
Bu stimullar alohida yoki ikki turdagi stimullar birgalikda qo‘llanildi. Ishtirokchilar ikki guruhga bo‘linib, birinchi guruh har bir stimulni alohida baholash, ikkinchi guruh esa umumiy og‘riqni his qilish bo‘yicha ko‘rsatma oldi.
Eksperiment davomida ishtirokchilarning miyasi faoliyati funktsional magnit-rezonans tomografiya yordamida kuzatildi. Shu bilan birga, ular og‘riq darajasini standart shkalada baholashdi.
Natijalar shuni ko‘rsatdiki, umumiy og‘riqqa e’tibor qaratgan guruh a’zolari ko‘proq kuchaytirilgan og‘riqni his qildi. Agar stimullar kuchi og‘riq chegarasidan past bo‘lsa, bunday effekt kuzatilmadi.
Bu shuni anglatadiki, miya signalarni oddiy yig‘indisi sifatida emas, balki murakkab integratsiya qilib, yangi sifatli og‘riq tajribasini yaratadi. Ushbu jarayon kognitiv yondashuv bilan boshqariladi.
Prekuneus — bosh miya sohasida joylashgan, sezgi ma’lumotlarini birlashtirish, xotira va o‘z-o‘zini anglash jarayonlarida ishtirok etuvchi markazdir. Tadqiqotda prekuneus faoliyati og‘riq kuchayishi bilan chambarchas bog‘liqligi aniqlandi.
Shunday qilib, prekuneus turli noqulaylik signallarini yig‘ib, ularni yagona va kuchli og‘riq tuyg‘usiga aylantiradi. Misol uchun, kesilish va kuyish bir vaqtning o‘zida sodir bo‘lganda, ular alohida emas, balki bir butun, aniq bo‘lmagan va og‘riqli sindrom sifatida qabul qilinadi.
Ushbu tadqiqot psixologik omillarning og‘riqni boshqarishda juda muhim ekanligini ko‘rsatadi. Bemorning kutishlari va ko‘rsatmalari og‘riqni kuchaytirishi yoki kamaytirishi mumkin, bu esa neyrobiologik jihatdan placebo va nocebo ta’sirlarini tushuntiradi.
Prekuneus faoliyatini boshqarish yangi terapiya usullarini ishlab chiqishda istiqbollarni ochadi. Bu kognitiv xulq terapiyasi yoki neyrostimulyatsiya kabi usullar yordamida amalga oshirilishi mumkin.
Tadqiqot murakkab og‘riq sindromlarini davolashda yangi samarali yondashuvlarni yaratishga xizmat qiladi, chunki bunday sindromlar ko‘pincha an’anaviy dorilar bilan davolanmaydi. Miya o‘zining og‘riq retseptorlari yo‘qligi sababli, neyroxirurglar bemor ongli holatda bosh miya operatsiyalarini og‘riqsiz bajarishlari mumkin.
Biz his qiladigan og‘riq tananing boshqa qismlaridagi retseptorlardan keladigan signalni miyamiz talqin qilishi natijasidir. Shu sababli, og‘riq — bu miyamizning tashqi stimullarni qanday qabul qilishi va qayta ishlashi bilan bog‘liq murakkab psixofiziologik jarayondir.
