Pensilvaniya universiteti olimlari gen terapiyasi sohasida ulkan yutuqqa erishib, lipid nanozarrachalar orqali DNKni hujayralarga xavfsiz yetkazish usulini yaratdi. Bu yangi texnologiya diabet, saraton va yurak kasalliklari kabi og‘ir kasalliklarni davolashda yangi imkoniyatlar eshigini ochadi.
Gen terapiyasidagi asosiy muammo hal etildi
DNK orqali davolash usullari ko‘p yillardan beri muhokama qilinayotgan bo‘lsa-da, ularning amaliy qo‘llanilishi bir qator muammolarga duch kelardi. Ilgari DNKni hujayralarga kiritish halokatli immun javoblarni keltirib chiqarar va bu organizmga jiddiy ta’sir o‘tkazar edi. Biroq yangi lipid nanozarracha texnologiyasi bu muammoni hal qildi.
Nitroolein kislotasi qo‘shilgan tizim hujayralarda yallig‘lanish jarayonlarini to‘xtatib, sichqonlar ustidan o‘tkazilgan sinovlarda 100 foiz bardoshlilikni namoyon etdi. Bu esa yangi usulning xavfsizligini tasdiqlaydi.
DNK va mRNK: asosiy farqlar
mRNK vaksinalari COVID-19 pandemiyasi davrida keng tarqaldi va ular organizmni juda tez himoya qilish uchun foydalanildi. Biroq, mRNK organizmda faqat bir necha soat yoki kun saqlanadi. DNK esa yarim yilgacha faol qolishi mumkin, bu esa surunkali kasalliklarni davolashda muhim ahamiyatga ega.
Yangi lipid nanozarracha tizimi mRNK vaksinalaridagi kabi «konteyner» usulida ishlaydi, ya’ni terapevtik DNK zarrachalar ichiga yuklanadi. Shu bilan birga, STING yo‘lini bloklovchi nitroolein kislotasi hujayralarning immun javobini nazorat qiladi va organizmning begona genetik materialga bo‘lgan haddan tashqari himoya reaksiyasini oldini oladi.
Yangi texnologiya nimalarga yo‘l ochadi?
Yangi gen terapiyasi usuli bir qator ustunliklarga ega:
- Immun tizim reaksiyasini oldini oladi – begona DNK organizmda xavfsiz qabul qilinadi.
- Uzoq muddatli ta’sir – terapevtik DNK organizmda yarim yilgacha faol qoladi.
- Yangi davolash imkoniyatlari – diabet, saraton va yurak kasalliklarini davolashda innovatsion yondashuvlar paydo bo‘ladi.
- Viruslarga ehtiyoj qolmaydi – gen terapiyasida viruslar o‘rniga lipid nanozarrachalar ishlatiladi.
Kelajakdagi qadamlar
Pensilvaniya universiteti olimlari bu usulni endilikda turli to‘qimalar va kasallik modellari ustida sinab ko‘rishni rejalashtirmoqda. Agar usul samaradorligi tasdiqlansa, u gen terapiyasi sohasida yangi davrni boshlab beradi. In’eksiyalar yoki viruslar bilan bog‘liq xavflarsiz, genetik davolashning xavfsiz va samarali usuli yaratiladi.
Bu kashfiyot kelajakda genetik kasalliklar, saraton, diabet va boshqa og‘ir kasalliklarga qarshi kurashda tub burilish yasashi mumkin. Gen terapiyasining yangi davri boshlanmoqda!
