Bugungi kunda ijtimoiy tarmoqlar hayotimizning ajralmas qismiga aylanib ulgurdi. Lekin ushbu tarmoqlarda o‘tkazilayotgan vaqt o‘smirlarning ruhiy sog‘lig‘iga qanday ta’sir ko‘rsatmoqda? Bu savolga javob topish maqsadida Kembrij universiteti olimlari keng qamrovli tadqiqot o‘tkazishdi.
Ularning aniqlashicha, ruhiy kasalliklarga chalingan yoshlar ijtimoiy tarmoqlarda sog‘lom tengdoshlariga qaraganda ancha ko‘proq vaqt sarflaydilar. Bu holat, ayniqsa, ichki his-tuyg‘ular bilan bog‘liq bo‘lgan depressiya, xavotir kabi kasalliklarga ega o‘smirlarda yanada yorqinroq namoyon bo‘ladi.
Tadqiqotda 11 yoshdan 19 yoshgacha bo‘lgan 3340 nafar yosh ishtirok etgan va ularning ijtimoiy tarmoqlardagi xatti-harakatlari hamda ruhiy sog‘ligi ilmiy nuqtayi nazardan baholangan. Bu boradagi ilmiy maqola nufuzli Nature Human Behaviour (NHB) jurnalida chop etildi.
Ma’lum bo‘lishicha, psixologik muammolarga ega o‘smirlar ijtimoiy tarmoqlarda kuniga o‘rtacha 50 daqiqa ko‘proq vaqt o‘tkazar ekanlar. Shuningdek, ular o‘zlarini boshqalar bilan ko‘pincha solishtiradilar, ijtimoiy tarmoqlardagi do‘stlari va kuzatuvchilari sonidan norozi bo‘ladilar. Bu esa, o‘z navbatida, ularning kayfiyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatib, ruhiy ahvolini yomonlashtirishi mumkinligi ta’kidlanadi.
Tadqiqotchilarning aytishicha, aynan ijtimoiy tarmoqlarda kuzatiladigan "layklar", izohlar va do‘stlar soni kabi omillar o‘smirlarda o‘zini past baholash, xavotir va depressiya alomatlarining kuchayishiga olib keladi. Ijtimoiy taqqoslash natijasida o‘smirlarda rad etilish va o‘z kuchiga bo‘lgan ishonchsizlik tuyg‘ulari paydo bo‘ladi, bu esa ularning ongli hayotiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
«Ushbu tadqiqot sabab va oqibatni aniqlamaydi, biroq psixologik muammolarga ega o‘smirlar ijtimoiy tarmoqlarda boshqacha faoliyat olib borishini tasdiqlaydi. Bu yoshlar onlayn muhitdagi o‘z o‘rnini topishda qiyinchiliklarga duch kelishadi», – deydi tadqiqotning yetakchi muallifi Luiza Fassi.
Olimlarning fikricha, ruhiy sog‘lik bilan bog‘liq muammolar o‘smirlarning onlayn muhitdagi xatti-harakatlariga ta’sir ko‘rsatishi, o‘z navbatida, ijtimoiy tarmoqlarda o‘tkazilgan haddan tashqari ko‘p vaqt ham ularning ruhiy salomatligini yanada yomonlashtirishi mumkin.
Shuning uchun mutaxassislar ota-onalar va pedagoglarni o‘smirlarning internetdagi faoliyatini kuzatib borishga, ular bilan ochiq muloqot qilishga va zarurat bo‘lganda psixologik yordamga murojaat qilishga chaqirmoqda. Chunki ijtimoiy tarmoqlar, to‘g‘ri va me’yorida foydalanilganda, foydali bo‘lishi mumkin, ammo nazoratsiz qoldirilganida o‘smirlarning ruhiy holatiga jiddiy xavf solishi mumkinligi aniq bo‘lmoqda.
Demak, bugungi kunda ijtimoiy tarmoqlardagi vaqtni nazorat qilish va yoshlarning ruhiy salomatligini saqlash borasidagi ishlarni kuchaytirish har qachongidan ham dolzarbdir. Bu borada oila, maktab va jamiyatning birgalikda harakat qilishi muhim ahamiyat kasb etadi.
