Sahel – dunyodagi terrorizm markazi
Afrikaning Sahel mintaqasi jahondagi eng xavfli hududlardan biriga aylanib, “global terrorizm markazi” sifatida belgilanmoqda. Bu haqda Global Terrorism Index (GTI) ma’lumotlariga asoslanib xabar berilmoqda. Mintaqa ekstremistik va qo‘zg‘olonchi guruhlar faoliyatining markaziga aylangan bo‘lib, 2019 yildan buyon u yerda sodir bo‘lgan qurolli to‘qnashuvlarda halok bo‘lganlar soni 10 barobarga oshgan.
Saheldagi vaziyat va qurbonlar soni
Sahel mintaqasi Sahara cho‘lining janubida joylashgan bo‘lib, Burkina Faso, Mali, Niger, Kamerun, Gvineya, Gambiya, Senegal, Nigeriya, Chad va Mavritaniya kabi 10 davlatni o‘z ichiga oladi. Ushbu hududga tashrif buyurgan 7,555 kishidan 3,885 nafari qurolli to‘qnashuvlar oqibatida halok bo‘lgan. Bu esa mintaqaning qanchalik beqaror ekanini ko‘rsatadi.
Terrorizmning ta’rifi va asosiy sabablari
GTI ma’lumotlariga ko‘ra, terrorizm – bu davlatga aloqador bo‘lmagan shaxs yoki guruh tomonidan siyosiy, iqtisodiy, diniy yoki ijtimoiy maqsadlarga erishish uchun qo‘rqitish, majburlash yoki vahima uyg‘otish orqali noqonuniy kuch va zo‘ravonlik ishlatish yoki tahdid qilishdir. Sahelda terrorizmning avj olishiga bir necha asosiy sabablar bor:
- Mintaqaning ijtimoiy va iqtisodiy zaifligi;
- Davlat boshqaruvining samarasizligi;
- Xavfsizlik kuchlarining yetarlicha faoliyat yurita olmasligi;
- Jamoatchilikning noroziligi va siyosiy beqarorlik.
Mintaqadagi asosiy terrorchilik guruhlari
Saheldagi hujumlar asosan ikki yirik terrorchilik tashkiloti tomonidan amalga oshirilmoqda:
ISHID (Islamiy Davlat) – Sahel sho‘basi: Bu guruh 2020-2021 yillardagi davlat to‘ntarishlaridan so‘ng, ayniqsa Malida o‘z ta’sir doirasini kengaytirdi. Hozirda u Malidagi hududini ikki barobarga oshirgan va Burkina Faso hamda Niger bilan chegaralarda faoliyat olib bormoqda.
Al-Qoida tarmog‘i: Mintaqadagi ikkinchi eng yirik guruh bo‘lib, u ham terrorchilik harakatlarini amalga oshirib kelmoqda.
Bu guruhlar nafaqat bir-biriga, balki mintaqaviy hukumat kuchlariga ham qarshi kurash olib bormoqda. Ularning hujumlari fuqarolarga, harbiylarga va mahalliy rahbarlarga qarshi qaratilgan.
Siyosiy beqarorlik va davlat to‘ntarishlari
Sahel mintaqasida siyosiy beqarorlik hukm surib, bir necha yillar davomida bir nechta davlat to‘ntarishlari sodir bo‘ldi. GTI hisobotiga ko‘ra, 2020 yildan buyon oltita muvaffaqiyatli to‘ntarish ro‘y bergan:
- Mali – 2 marta
- Burkina Faso – 2 marta
- Gvineya – 1 marta
- Niger – 1 marta
Hozirda ushbu mamlakatlarning barchasi harbiy hunta tomonidan boshqarilmoqda. Bunday vaziyat terrorchilik guruhlariga o‘z ta’sirini kengaytirish uchun qulay sharoit yaratmoqda.
Mintaqaning kelajagi
Mintaqashunoslar va xavfsizlik mutaxassislarining fikricha, Saheldagi beqarorlikning asosiy sababi hukumatlarning fuqarolar muammolariga yetarlicha e’tibor qaratmasligidir. Londonning SOAS universitetidagi mintaqashunos Folahanmi Aina ta’kidlaganidek, davlat va jamiyat o‘rtasidagi uzilish terroristik guruhlarning ta’sirini kuchaytirgan. Agar mintaqa hukumatlari barqarorlik va xavfsizlikni ta’minlash choralarini ko‘rmasa, terrorizm yanada avj olishi mumkin.
Sahel hozirda jahon hamjamiyati uchun dolzarb masala bo‘lib, undagi xavfsizlik muammolari nafaqat Afrika, balki global miqyosda ham jiddiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
