O‘zbekiston yoqilg‘i bozorida jiddiy o‘zgarishlar boshlanmoqda. Bu haqida Zamin.uz xabar berdi.
Joriy yil sentyabr oyidan boshlab mamlakatda past oktanli AI-80 benzinini ishlab chiqarish to‘liq to‘xtatilishi rejalashtirilgan. Bu haqda Kun.uz nashri ma’lumot berdi.
Ma’lumotlarga ko‘ra, «O‘zbekneftgaz» tizimidagi korxonalar AI-80 zaxiralarini yil yakunigacha iste’molga chiqarib, 2026 yildan faqat yuqori oktanli benzin ishlab chiqarish va sotishga o‘tishni maqsad qilgan. Bu islohot mamlakat yoqilg‘i siyosatida yangi davrni boshlab beradi.
Bu o‘zgarish nafaqat energiya manbalarining sifatini oshirish, balki ekologiya, bozor mexanizmi va iste’molchi huquqlarini himoya qilish nuqtai nazaridan ham muhimdir. Asosiy savollar esa shundan iborat: qaror amalda qanday amalga oshiriladi, narxlarga qanday ta’sir ko‘rsatadi va bozorda benzin tanqisligi yuzaga keladimi?
Hozirgi vaqtda AI-80 benzinining asosiy ishlab chiqaruvchilari Buxoro va Farg‘onadagi neftni qayta ishlash zavodlari hisoblanadi. Ulardan biri davlat boshqaruvida bo‘lsa, ikkinchisi xususiy «Saneg» kompaniyasiga tegishli.
Shuningdek, Surxondaryo va Chinozdagi kichik korxonalar ham AI-80 ishlab chiqaradi. Mamlakatning deyarli barcha ehtiyoji mahalliy ishlab chiqaruvchilar tomonidan qoplanadi, import esa amalda mavjud emas.
Shuningdek, «O‘zbekneftgaz» Xitoy bilan hamkorlikda Buxoro zavodida AI-92 benzini ishlab chiqarishni kengaytirish ustida ishlamoqda. Bu benzin maxsus qo‘shimchalar yordamida oktan darajasi oshirilgan bo‘lib, tannarxni kamaytirishga qaratilgan.
Biroq narx bo‘yicha aniq ma’lumotlar hozircha oshkor qilinmagan. Rasmiy rejalar bo‘yicha, 2025 yilda «Buxoro NQIZ» taxminan 1 million tonnaga yaqin benzin ishlab chiqaradi, shundan yarmidan ko‘pi AI-92+ turiga to‘g‘ri keladi.
Sentyabr oyidan AI-80 ishlab chiqarish to‘xtatiladi, zaxiralar esa yil oxirigacha sotilib tugatiladi. 2026 yildan boshlab bozorda faqat AI-92 va undan yuqori oktanli benzin turlari sotiladi.
Bu jarayon birdan amalga oshmaydi. Unda importni kengaytirish, raqobat muhitini yaratish, soliq imtiyozlari berish kabi choralar muhim rol o‘ynaydi.
Iqtisodchi Otabek Bakirovning fikricha, bu masala 2020 yildan beri muhokama qilinmoqda va uni kechiktirmaslik kerak. U yoz oylarida bu islohotni amalga oshirish maqsadga muvofiq deb hisoblaydi, chunki kuz-qish mavsumida iste’mol yuqori bo‘ladi va o‘sha paytda o‘zgarishlarni joriy etish qiyin.
Uning tahliliga ko‘ra, O‘zbekistonda yiliga taxminan 800 ming tonna AI-80, 100 ming tonna AI-92 benzin ishlab chiqariladi, qolgan ehtiyoj esa import orqali qoplanadi. Maqsad — 1,2-1,3 million tonna benzin ehtiyojini raqobatbardosh AI-92 va AI-95 bilan qoplash.
Buning uchun bojxona to‘siqlari, logistika muammolari, kvotalar va texnik cheklovlar olib tashlanishi zarur. Bakirov shunday deydi: “Agar Qirg‘izistonda neft zaxirasi yo‘q bo‘lsa-da, 92 benzin arzon bo‘lsa, nega O‘zbekiston bunga erisha olmasligi kerak?” Iqtisodchilarning fikricha, sun’iy narx belgilash yoki faqat mahalliy ishlab chiqaruvchilarga bog‘lanish benzin tanqisligiga olib keladi.
AI-80 benzini bekor qilish uchun avvalo AI-92 va undan yuqori oktanli benzinni yetarli miqdorda, raqobatbardosh narxda ta’minlash kerak. Buning uchun esa importni soddalashtirish muhimdir.
Importchi kompaniyalar uchun Eron, Iroq, Turkmaniston, Qozog‘iston, Rossiya va boshqa davlatlardan benzin olib kirishdagi barcha ma’muriy to‘siqlar olib tashlanishi lozim. Vaqtincha iste’mol solig‘ini bekor qilish, temiryo‘l va boshqa logistika imtiyozlari berish mumkin.
Ekologik jihatdan AI-80 benzinining yonishida ko‘proq zararli moddalar, jumladan uglerod oksidi, yonmagan uglevodorod va zararli zarrachalar (PM2.5) hosil bo‘ladi. Bu moddalar
