Usmoniylar tarixida Sulaymon Qudratliyning rafiqasi Hyurrem-sulton shaxsiyati ko‘plab bahs-munozaralarga sabab bo‘lgan. Bu haqida Upl.uz xabar berdi.
Uning merosining murakkabligini namoyon etuvchi eng muhim voqealardan biri taxt vorisi Shehzoda Mustafaning Qrim malikasining jiyani Aybige xatunga uylandirolmasligi bilan bog‘liq. Mazkur voqea siyosiy o‘yinlarning ko‘p qirrali ekanligini ko‘rsatadi va shaxsiy manfaatlardan tashqarida keng oqibatlarga ega bo‘lgan.
Rejalashtirilgan bu sulola ittifoqi strategik ahamiyatga ega edi. Mustafaning birinchi sevimlisi Mahidevran farzandi sifatida Qrim xonlari urug‘idan kelgan Aybige xatunga turmush qurishi Usmoniy imperiyasi bilan Qrim xonligi o‘rtasidagi harbiy-siyosiy ittifoqni mustahkamlash bilan birga, shohzodaning va uning onasining saroydagi mavqeini oshirishga xizmat qilardi.
Hyurrem-sulton uchun esa bu holat uning o‘z farzandlari taxtga da’vogar bo‘lish imkoniyatlariga jiddiy xavf solardi. Ammo voqea shaxsiy munosabatlar tufayli yanada murakkablashdi.
Aybige xatun siyosiy sababli tuzilayotgan nikohga qarshi edi va uning muhabbati imperiyaning mashhur harbiy qo‘mondoni Malko‘chog‘lu Bali-beuga qaratar edi. Aynan shu holat Hyurrem-sultonning harakatlarini boshqarishiga sabab bo‘ldi.
Hyurrem o‘z ta’siri va saroy psixologiyasini chuqur tushunishi asosida Aybige bilan suhbatlar o‘tkazib, uni haqiqiy his-tuyg‘ularidan voz kechmaslikka undadi. Bu jarayonda Aybige va Bali-beu bilan qochish rejalari haqida mish-mishlar tarqaldi.
Haqiqatan ham qochish rejalari bo‘lgan yoki bu mahorat bilan tashkil etilgan yolg‘on axborot bo‘lsa-da, natijada Mustafaning Aybige bilan nikohi bekor qilindi. Bu esa Mahidevran va Mustafa tarafdorlariga jiddiy zarba bo‘ldi.
Tarixchilar Hyurremning bu harakatlarini ikki xil baholashadi. Ba’zilari uni noxush vaziyatda Aybigeni qutqaruvchi sifatida ko‘radi.
Ularning fikricha, Mustafaga turmushga chiqish Aybigeni baxtsiz hayotga mahkum qilgan bo‘lar edi, chunki shehzoda ko‘p xotinga ega bo‘lib, uning asosiy rafiqasi bo‘lish qiyin edi. Shu bilan birga, Mustafaning keyingi taqdiri ham muhim dalildir.
Sulaymon hazratlari uni xiyonatda gumon qilib, o‘ldirishga buyruq berdi. Usmoniy qonunlariga ko‘ra, taxtga da’vogar o‘ldirilganda uning erkak avlodi ham yo‘q qilinar edi.
Shunday qilib, Hyurremning aralashuvi Aybige hayotini saqlab qolgan deb qaraladi. Boshqa tomondan, ko‘plab tarixshunoslar Hyurremning harakatlarini siyosiy maqsadli va puxta o‘ylangan strategiya deb hisoblaydi.
U Mustafani va uning oilasini zaiflashtirish uchun bu voqeani boshqargan. Bu esa uning o‘z farzandlarini taxtga olib chiqish yo‘lida raqibini yo‘q qilish strategiyasining bir qismi edi.
Shu nuqtai nazardan, bu harakat qutqarish emas, balki raqibni zaiflashtirish uchun mohirona siyosiy hiyla sifatida baholanadi. Mazkur voqea Usmoniy saroyidagi shaxsiy drama siyosiy o‘zgarishlarni qanday boshqarishini, shuningdek, tarixiy shaxslarning harakatlarini turli nuqtai nazardan baholash zarurligini ko‘rsatadi.
Hyurrem-sultonning asl ismi ma’lum emas, ammo Polsha manbalariga ko‘ra u Aleksandra yoki Anastasiya Lisovskaya deb atalgan. Sulaymon uni “Hyurrem” deb atagan, bu so‘z fors tilidan “quvnoq” yoki “kulgan” ma’nosini anglatadi va uning hayotiy quvvatini ifodalaydi.
