Zamonaviy dunyoda internet va sun’iy yo‘ldosh texnologiyalari hayotimizning ajralmas qismiga aylandi. Biroq, yaqinda Massachusets texnologiya instituti (MIT) olimlari tomonidan o‘tkazilgan tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, iqlim o‘zgarishi va issiqxona gazlari sun’iy yo‘ldosh aloqasiga jiddiy ta’sir o‘tkazishi mumkin.
Muammo nimada?
Issiqxona gazlari chiqindilari – karbonat angidrid (CO₂), metan (CH₄) va boshqa gazlar atmosferaning yuqori qatlamlarini sovitib, termosfera zichligining pasayishiga olib keladi. Bu esa havo qarshiligining kamayishiga va kosmik chiqindilar orbitada uzoqroq qolishiga sabab bo‘ladi.
Bugungi kunda 160 km - 2000 km balandlikda 10 000 dan ortiq sun’iy yo‘ldoshlar internet, navigatsiya va havo monitoringi xizmatlarini ta’minlaydi. Ular Yerga ma’lumot jo‘natishda toza va xavfsiz orbital muhitga muhtoj. Biroq, termosferaning zichligi pasayganda, orbitadagi chiqindilar tozalanish jarayoni sekinlashadi, bu esa yo‘ldoshlar uchun xavfli muhit yaratishi mumkin.
Qanday xavflar paydo bo‘ladi?
1. Yo‘ldoshlar orbitasining o‘zgarishi
Olimlar NASAning “Aura” sun’iy yo‘ldoshi bilan bog‘liq holatni tahlil qilishdi. Uning trayektoriyasi issiqxona gazlarining ta’siri ostida beqarorlashgan. Demak, kelajakda bunday yo‘ldoshlar to‘g‘ri ishlash imkoniyatiga ega bo‘lmay qolishi mumkin.
2. Yo‘ldoshlar to‘qnashuv ehtimolining ortashi
Orbitadagi kosmik chiqindilarni havo qarshiligi tufayli tabiiy ravishda kamayishi kerak. Agar bu jarayon sustlashsa, chiqindilar soni oshib, yo‘ldoshlar bir-biriga urilishi mumkin. Bu esa aloqa va internet tizimlari uchun katta xavf tug‘diradi.
3. Internet sifatining pasayishi
Internet aloqasi sun’iy yo‘ldoshlardan uzatiladigan signalga bog‘liq. Agar kosmik muhit keskin o‘zgarsa, bu internet tezligi va sifatining pasayishiga olib kelishi mumkin. Ayniqsa, noqulay ob-havo sharoitlarida signal kuchsizlanadi, bu esa chekka hududlarda internetga ulanishda qiyinchilik tug‘diradi.
Kelajakda qanday xavflar kutilmoqda?
Hisob-kitoblarga ko‘ra, issiqxona gazlari har 10 yilda 400 km balandlikda atmosfera zichligini 2% ga kamaytirmoqda. Agar bu jarayon davom etsa, 2100 yilga borib 200 km - 1000 km balandlikda ishlashga mos sun’iy yo‘ldoshlar 50-66% ga qisqarishi mumkin.
Bu esa “to‘xtatib bo‘lmaydigan beqarorlik” holatiga olib kelishi mumkin. Ya’ni, chiqindilarning zanjirli reaksiyasi boshlanib, ayrim orbital hududlar foydalanishga yaroqsiz holga kelishi mumkin.
Nima qilish kerak?
Bu muammolarni hal qilish uchun olimlar quyidagi choralarni tavsiya qilmoqda:
- Issiqxona gazlari chiqindilarini nazorat qilish – bu iqlim o‘zgarishining oldini olishga va atmosferaning yuqori qatlamlaridagi muvozanatni saqlashga yordam beradi.
- Kosmik chiqindilar monitoringi – orbitadagi chiqindilarni kuzatish va ularni kamaytirish usullarini takomillashtirish.
- Sun’iy yo‘ldoshlarning yangi texnologiyalar asosida ishlab chiqilishi – ularni xavfli sharoitlarga moslashtirish, yuqori aniqlikda harakatlanish tizimlarini joriy etish.
Issiqxona gazlari nafaqat Yer iqlimiga, balki koinotdagi sun’iy yo‘ldoshlarga ham ta’sir ko‘rsatmoqda. Agar bu muammoga jiddiy yondashilmasa, kelajakda internet aloqasi, navigatsiya tizimlari va havo monitoringi tizimlarining sifatini jiddiy ravishda yo‘qotish xavfi bor.
Texnologik taraqqiyot va ekologik muvozanatni saqlash bu boradagi eng muhim vazifalardan biri bo‘lishi kerak. Agar hozirdanoq chora ko‘rilmasa, 100 yildan keyin internetdan foydalanish imkoniyati cheklangan bo‘lishi mumkin.
