Dunyo yangiliklari

TikTok ijtimoiy tarmog‘iga egalik qiluvchi ByteDance kompaniyasining asoschisi Chjan Imin Xitoyning eng boy kishisiga aylandi. Bloomberg milliarderlar indeksiga ko‘ra, 41 yoshli tadbirkorning boyligi 2024 yilda 13,6 milliard dollarga oshgan va 2025 yil mart oyi oxiriga kelib 57,5 milliard dollarga yetgan. Xitoydagi eng boylar ro‘yxati Chjan Imindan keyingi o‘rinlarni Xitoyning eng yirik kompaniyalari rahbarlari egallamoqda: 1. Chjan Imin (ByteDance) — 57,5 milliard dollar 2. Poni Ma (Tencent) — 56,6 milliard dollar 3. Chjun Shanshan (Nongfu Spring) — 54,1 milliard dollar Tencent Holdings kompaniyasining hammuassisi Poni Ma ikkinchi o‘rinni egallab, 56,6 milliard dollarlik sarmoyaga ega bo‘ldi. Nongfu Spring kompaniyasi rahbari Chjun Shanshan esa 54,1 milliard dollar boyligi bilan uchinchi o‘rinni egallagan. Xitoy milliarderlari orasidagi o‘zgarishlar 2023 yilda Bloomberg Billionaires Index ro‘yxatida Poni Ma birinchi o‘rinni egallab, uning boyligi 43,7 milliard dollarga baholangandi. O‘sha paytda ikkinchi o‘rinda Chjun Shanshan (43,6 milliard dollar), uchinchi o‘rinda esa Chjan Imin (43 milliard dollar) joylashgan edi. Bir yil ichida Chjan Iminning sarmoyasi keskin oshgan va u birinchi o‘ringa ko‘tarilgan. ByteDance kompaniyasining global miqyosda muvaffaqiyati va TikTok'ning o‘sishi Chjan Iminning boyligi oshishiga katta ta’sir ko‘rsatgani aytilmoqda. Ilon Mask birinchi trillioner bo‘lishi mumkin Bundan tashqari, Bloomberg tahlilchilari Tesla va SpaceX rahbari Ilon Mask 2027 yilga borib dunyodagi birinchi trillioner bo‘lishi mumkinligini taxmin qilishmoqda. Texnologik kompaniyalar va startaplar dunyodagi eng yirik boylik manbasiga aylanib borayotgani bugungi kundagi asosiy trendlardan biri bo‘lib qolmoqda.

Venetsiyaning kelajagi tobora xavf ostida qolmoqda. Milliy geofizika va vulkanologiya instituti tomonidan o‘tkazilgan xalqaro tadqiqotga ko‘ra, 2150 yilga borib shahar butunlay suv ostida qolishi mumkin. Olimlar “Moisey” to‘siq tizimi ham bu holatning oldini olish uchun yetarli emasligini ta’kidlamoqda. Venetsiyaning yo‘q bo‘lish ehtimoli qanday? RAI News 24 telekanalining ma’lum qilishicha, tadqiqotchilar 2050, 2100 va 2150 yillar uchun turli ssenariylar asosida simulyatsiyalar o‘tkazgan. Ularning eng yomon taxmini XXII asrning o‘rtalariga to‘g‘ri keladi. Unga ko‘ra, Venetsiya va uning atrofidagi maydon suv bosishining keskin ortishi tufayli 139 kv.km dan 226 kv.km gacha kengayishi mumkin. “Qo‘shimcha himoya choralarisiz bu suv toshqiniga olib keladi va mahalliy aholi hamda Venetsiyaning madaniy merosiga katta zarar yetkazadi”, – deydi olimlar. Iqlim o‘zgarishi va dengiz sathining ko‘tarilishi Tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra, global iqlim o‘zgarishi Venetsiyadagi suv sathining ko‘tarilishini tezlashtirmoqda. Bu jarayon dengiz sathining yuqori ko‘tarilishi va yerning botib borishi bilan bog‘liq bo‘lib, hozirda yiliga 7 mm ga yetishi aniqlangan. Agar bu holat davom etsa, asr oxiriga kelib, shaharning ko‘p qismi suv ostida qolishi mumkin. Venetsiya 150 dan ortiq orollarda qurilgan bo‘lib, u to‘fonlar va to‘lqinlar ta’sirida qolayotgani uchun maxsus himoya choralari talab qilinadi. “Moisey” to‘siq tizimi yetarlimi? Shaharni suv toshqinidan himoya qilish maqsadida Venetsiya hukumati maxsus mobil to‘siq tizimi – “Moisey”ni ishlab chiqqan. Bu loyiha qurilish narxining qimmatligi tufayli ko‘plab bahs-munozaralarga sabab bo‘lgan. Oxir-oqibat, ushbu to‘g‘on so‘nggi yillarda shaharni “yuqori suv sathi” hodisasidan himoya qilish uchun ishga tushirildi. Ammo olimlarning fikriga ko‘ra, “Moisey” to‘siq tizimi Venetsiyani to‘liq saqlab qolish uchun yetarli bo‘lmasligi mumkin. Shahar suv sathining tabiiy ko‘tarilishi va yerning botishi tufayli uzoq muddatda himoyasiz qolishi ehtimoli yuqori. Tarixiy prognozlar va real tahdidlar Venetsiyaning suv ostida qolish ehtimoli haqida ilgari ham ko‘plab taxminlar qilingan. Nemis shoiri Iogann Volfgang Gyote bundan 200 yil oldin ukasiga shunday deb yozgan edi: “Sen tezda Venetsiyaga kelishing kerak, 50 yildan keyin u yo‘q bo‘lib ketadi”. Garchi Venetsiya hali ham o‘z jozibasini saqlab kelayotgan bo‘lsa-da, XXI va XXII asrlarda shaharning yo‘q bo‘lib ketishi haqiqiy tahdidga aylanmoqda. Olimlar shaharni saqlab qolish uchun qo‘shimcha himoya mexanizmlarini yaratish zarurligini ta’kidlamoqda. Venetsiyaning suv ostida qolishiga iqlim o‘zgarishi, dengiz sathining ko‘tarilishi va yerning botishi kabi omillar sabab bo‘lmoqda. Hozirgi mobil to‘siq tizimi bu xavfni cheklashga yordam bersa-da, uzoq muddatli yechim sifatida yangi himoya choralarini ishlab chiqish zarur. Agar bu masalaga jiddiy yondashilmasa, 2150 yilga kelib dunyo madaniy merosining eng muhim shaharlaridan biri yo‘qolishi mumkin.

Rossiya prezidenti Vladimir Putin Donald Trampning Grenlandiyani Qo‘shma Shtatlar tarkibiga qo‘shib olish borasidagi bayonotiga izoh berdi. «Bu bir qarashda kimnidir hayron qoldirishi mumkin. Buni Amerikaning yangi ma’muriyatini qandaydir ekstravagant bayonoti deb qabul qilish katta xato. Aslida AQSHda bu kabi reja XIX asrning 60 yillarida paydo bo‘lgan. Amerika ma’muriyati o‘shandayoq Grenlandiya va Islandiyani anneksiya qilish imkoniyatini ko‘rib chiqqan. Ammo bu g‘oya kongressda qo‘llab-quvvatlov olmagan», — deydi Putin. Rossiya prezidentining so‘zlariga ko‘ra, AQSHning Grenlandiyaga nisbatan rejalari jiddiy va ular o‘zlarining harbiy strategik manfaatlarini Arktikada ham ilgari surishni boshlaydi. Putinning ta’kidlashicha, Arktikadagi xalqaro hamkorlik «yaxshi davrini boshdan kechirmayapti». Biroq, uning so‘zlariga ko‘ra, Rossiya mintaqada teng huquqli hamkorlik tarafdori. «Biz nafaqat Arktika davlatlari bilan, balki biz kabi sayyoraning barqaror kelajagi uchun mas’uliyatni o‘z zimmasiga olishga tayyor bo‘lgan, uzoq muddatli va muvozanatli qarorlar qabul qila oladigan barcha mamlakatlar bilan hamkorlik qilishga tayyormiz», — deydi Putin. Donald Tramp o‘zining birinchi prezidentlik muddatidan beri Grenlandiya AQSH tarkibiga qo‘shilishi kerakligi haqida gapirib keladi. Uning aytishicha, «Grenlandiya ustidan nazoratni o‘rnatish — AQSH milliy xavfsizligi uchun zarur». Tramp, shuningdek, orolni qo‘lga kiritish uchun iqtisodiy yoki harbiy kuch ishlatish imkoniyatini ham istisno etmagan. Ushbu bayonotlar fonida Daniya Grenlandiya mudofaasi uchun xarajatlarni oshirgan.

AQSH prezidenti Donald Tramp import avtomobillariga yangi bojlar joriy etilishi haqidagi bayonot berganidan so‘ng, global savdo munosabatlarida keskinlashuv kuzatildi. Bu holat fond bozorlarida pasayishga olib kelib, sarmoyadorlarni xavfsiz aktivlarga, jumladan, oltinga sarmoya kiritishga undadi. Natijada, qimmatbaho metall narxi yanada oshdi va tarixiy rekordni yangiladi. Oltin narxi yana bir rekordga erishdi Toshkent vaqti bilan 20:34 da spot bozorida oltin narxi 1,21 foizga o‘sib, bir troya unsiyasi uchun 3055,69 dollarga yetdi. Savdo paytida esa u yanada yuqori ko‘tarilib, 3057,78 dollarga yetdi. Bu joriy yil boshidan beri oltin narxi uchun 17-marotaba qayd etilgan rekord daraja bo‘ldi. Sarmoyadorlarning xavfsiz aktivga murojat qilishi RJO Futures kompaniyasi vakili Bob Haberkornning ta’kidlashicha, yaqin vaqt ichida fyuchers narxlari 3100 dollar chegarasiga yetishi mumkin. Buning asosiy sababi sarmoyadorlarning oltinni "panadagi aktiv" sifatida tanlashi hisoblanadi. Haberkornning fikriga ko‘ra, oltin narxining o‘sishi Trampning tarif siyosati atrofidagi noaniqlik bilan bog‘liq bo‘lib, bozordagi ishonchsizlikni kuchaytirmoqda. Oltin narxiga ta’sir etuvchi omillar Investorlar AQSHda shaxsiy iste’mol xarajatlari indeksi (PCE) e’lon qilinishini kutmoqda. Ushbu indeks AQSH Markaziy banki (Federal zaxira tizimi – FZT) tomonidan foiz stavkalari bo‘yicha qabul qilinadigan keyingi qarorlarga doir ishora bo‘lishi mumkin. "Agar PCE ko‘rsatkichi kutilgandan yaxshi chiqsa, bu oltin narxi uchun yanada o‘sish imkoniyatini yaratadi. Chunki bu holat FZTga stavkalarni tushirish uchun ko‘proq imkoniyat beradi", – deydi Haberkorn. Qimmatbaho metallar bozoridagi boshqa o‘zgarishlar Oltin bilan birga, boshqa qimmatbaho metallar narxi ham o‘sishda davom etmoqda: Palladiy narxi 0,99 foizga oshib, unsiyasi 977,71 dollarni tashkil qildi. Kumush 1,88 foizga qimmatlab, 34,34 dollarga yetdi. Platina 1,12 foizga oshib, 985,55 dollar darajasini qayd etdi. Global iqtisodiy beqarorlik va AQSH bojxonalari siyosatiga doir keskinlik davom etayotgani bois, sarmoyadorlar xavfsiz sarmoya vositasi sifatida oltinga bo‘lgan talabni oshirishda davom etmoqda. Bundan kelib chiqib, yaqin kelajakda ham oltin narxlari yangi rekordlarga erishishi mumkin.

Ukraina prezidenti Volodimir Zelenskiy Parijda o‘tkazilgan sammitda Rossiya armiyasi Ukraina hududlariga yangi hujum tayyorlayotganini ma’lum qildi. Uning ta’kidlashicha, Rossiya Sumi, Xarkiv va Zaporojjya oblastlariga yirik hujum rejalashtirmoqda. Rossiyaning hujum rejalari Zelenskiyning aytishicha, Ukraina razvedkasida Rossiya bahorgi hujumga tayyorgarlik ko‘rayotgani haqida aniq ma’lumotlar bor. Ukraina tomoni ushbu razvedka ma’lumotlarini o‘z ittifoqchilari bilan bo‘lishgan. Uning so‘zlariga ko‘ra, Rossiya bu operatsiyani sakkiz oy oldin boshlashni rejalashtirgan, ammo Ukraina armiyasining Kursk oblastidagi harakatlari bu rejalarni ortga surgan. Moskva muzokaralarni cho‘zishga harakat qilmoqda Ukraina yetakchisining fikricha, Rossiya muzokara jarayonini sun’iy ravishda cho‘zib, AQSHni turli “shartlar” orqali mazmunsiz bahslarga tortishga urinmoqda. Bu orqali Moskva vaqt yutib, keyin yanada ko‘proq hududlarni egallashni rejalashtirmoqda. «Ular [RF] muzokaralarni cho‘zyapti va AQSHni soxta «shartlar» bilan oxiri yo‘q, mazmunsiz bahslarga tortishga urinmoqda, shunda vaqt yutib, keyin yana ko‘proq hududlarni egallashga harakat qilishadi», — deydi Ukraina yetakchisi. Yevropa muzokaralarda muhim o‘rin tutadi Parijdagi sammitda qabul qilingan qarorga ko‘ra, Rossiya—Ukraina urushini yakunlash bo‘yicha muzokaralarda Yevropa nomidan Fransiya va Buyuk Britaniya vakillari ishtirok etadi. Bu esa Yevropaning tinchlik jarayonidagi rolini oshirishga xizmat qiladi. G‘arb harbiy kontingentini yuborish masalasi muhokamada 27 mart kuni bo‘lib o‘tgan Ukrainani qo‘llab-quvvatlash koalitsiyasi sammitida bir qator masalalar qatorida g‘arb harbiy kontingentini yuborish imkoniyati ham muhokama qilindi. Fransiya prezidenti Emmanuel Makron sammit yakunida Yevropa yetakchilari Ukrainaga harbiy kuch joylashtirish imkoniyatini ko‘rib chiqayotganini ta’kidladi. Bu esa Rossiya—Ukraina urushi yangi bosqichga kirishi mumkinligini ko‘rsatmoqda. Ukraina G‘arb davlatlari bilan hamkorlikni yanada kuchaytirishga harakat qilmoqda, Rossiya esa hududlarini kengaytirish uchun yangi hujumlar tayyorlamoqda.

Ukraina qurolli kuchlari Belgorod oblastiga bostirib kirganidan bir hafta o‘tgach, u yerda harbiy harakatlar kuchaymoqda, tomonlar qo‘shimcha kuchlarni jalb qilmoqda. Rossiya mudofaa vazirligi avvalroq Ukrainaning barcha hujumlari qaytarilgani haqida bayonot bergandi, biroq rossiyalik harbiy blogerlar va mahalliy rasmiylar vaziyatni murakkab deb baholagan. Belgorod oblasti rahbarining aytishicha, hududida janglar ketayotgan Krasnoyarujskiy rayonining deyarli barcha aholisi evakuatsiya qilingan. Rossiya-Ukraina frontining ushbu yangi uchastkasida nimalar sodir bo‘layotgani haqida – BBC sharhida. Ukraina qurolli kuchlari qo‘mondonligi odatda hujum amaliyotlari qanday kechayotganini juda kam izohlaydi, Belgorod oblasti bilan bog‘liq vaziyatda esa umuman izoh bermayapti. Rossiya mudofaa vazirligi ham Belgorod oblasti hududidagi vaziyatni kam yoritmoqda. 18 mart kuni Ukraina qurolli kuchlarining Rossiya mudofaasini yorib o‘tishga birinchi urinishlari haqida ma’lum bo‘lgach, harbiy rahbariyat barcha hujumlar qaytarilgani, davlat chegarasini kesib o‘tishga yo‘l qo‘yilmagani haqida bayonot bergandi. «Belgorod yo‘nalishida „Sever“ qo‘shinlari guruhi bo‘linmalari tomonidan Sumi oblastining Ugroyedi, Miropole va Krasnopole aholi punktlari hududlarida Ukraina qurolli kuchlarining ikkita mexanizatsiyalashgan brigadasi, hujum polki va hududiy mudofaa kuchlari brigadasining jonli kuch va texnikasi to‘plangan joylarga zarba berildi», – deyiladi vazirlikning 25 mart kungi hisobotida. Avvalgi ma’lumot bilan solishtirganda, bu xabarda Ukrainaning bitta aholi punkti nomi tushib qolgan va Ukraina tomoni yo‘qotishlari haqidagi ma’lumotlar boshqacha edi. Evakuatsiya Shu bilan bir vaqtda rossiyalik harbiy blogerlar Belgorod oblastidagi murakkab vaziyat haqida xabar bermoqda, mahalliy OAV allaqachon ikkita hudud – Krasnoyarujskiy va Rakityanskiy rayonlari shiddatli o‘qqa tutilgani haqida yozmoqda, internetda infratuzilma inshootlari vayron bo‘lgani aks etgan tasvirlar paydo bo‘lgan. Region rahbari Vyacheslav Gladkov 23 mart kuni Belgorod oblastining Krasnoyarujskiy rayonida yashovchi aholining aksar qismi – «amalda barchasi» evakuatsiya qilinganini aytdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, evakuatsiya Rakityanskiy rayoni aholisining ham bir qismini qamrab olgan. Gladkov xavfsiz joylarga olib ketilganlarning jami soniga aniqlik kiritmagan. Rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, 2024 yil boshida Krasnoyarujskiy rayonida 13,8 ming kishi yashagan. Demidovka uchun janglar Belgorod oblasti g‘arbidagi og‘ir janglar haqida turli harbiy manbalar alohida tafsilotlarsiz xabar bergan. Ularning ma’lumotlariga ko‘ra, Ukraina qurolli kuchlari chegara hududdagi Demidovka va Popovka qishloqlarining bir qismini egallab olishga muvaffaq bo‘lgan – bu manzillar chegaradan mos ravishda uch va bir kilometr masofada joylashgan. «Belgorod yo‘nalishida Demidovka hududida to‘qnashuvlar davom etmoqda. Ukraina bo‘linmalari Popovka posyolkasi va RF qurolli kuchlarining chegara ortidagi tayanch punktlariga yorib o‘tishga uringan, bu esa uchastkada bosim saqlanib qolayotganini ko‘rsatadi. Vaziyat ob-havo sharoiti tufayli murakkablashgan – so‘nggi kunlarda har ikki tomonning uchuvchisiz uchish apparatlari faolligi pasaydi. «Ayni paytda Ukraina qurolli kuchlari zaxiralarni Krasnoyarujskiy rayoni yo‘nalishiga o‘tkazmoqda, bu hujum zonalarini kengaytirishga urinish ehtimolidan dalolat beradi», – deb yozadi Military Analitics telegram-kanali. «Belgorod oblasti. Demidovkada janglar ketyapti. Dushman nazorat zonasini kengaytirishga urinishdan to‘xtamayapti», – deya tasdiqlaydi Z-bloger WarGonzo. «Primorelik chegarachilar otryadi uchun og‘ir komandirovka, afsuski, Belgorod oblastining Krasnoyarujskiy rayonida qurolli bosqinni qaytarish chog‘ida yigitlarda yo‘qotishlar bor», – deb yozgandi bir kun avval «Starshiy pogrannaryada» telegram kanali. «Ayni vaqtga kelib ularning barchasi evakuatsiya qilindi, yaradorlar orasida og‘ir ahvoldagilar ham bor. Tayanch hududga kiraverish yo‘llari ko‘milib ketgandi, shuning uchun chegarachilarimizga yordamga yetib kelgan 128-brigada yigitlari amalda qo‘llari bilan yo‘llarni tozalab o‘tishgan. Pozitsiya bo‘ylab dushman tanki ishlayotgani va „Baba Yaga“ doimiy ravishda uchib kelib, snaryad tashlayotgani evakuatsiyani qiyinlashtirdi. Pozitsiya boy berilmadi, aksincha, Rossiya mudofaa vazirligining yetib kelgan bo‘linmalari tomonidan kuchaytirildi», – deyiladi xabarda. Rossiyalik harbiy blogerlarning ma’lumotlariga ko‘ra, Ukraina qo‘shinlari nisbatan kichik guruhlar bo‘lib harakat qilmoqda, ular o‘rmonzorlarga kirishga va mustahkamlanishga harakat qilmoqda. Tashabbusni qo‘lga olishga urinishmi? Amerikaning Urushni o‘rganish instituti (ISW) ixtiyoridagi geolokatsiya ma’lumotlariga ko‘ra, Ukraina qo‘shinlari Belgorod oblastida Popovkadan Prilesyagacha bo‘lgan hududda hujum qilmoqda. Ushbu rus qishloqlari o‘rtasidagi masofa to‘g‘ri chiziq bo‘ylab taxminan 12 kilometrni tashkil qiladi, ammo chegara chizig‘ining egri chiziqlarini hisobga olgan holda to‘qnashuv chizig‘ining uzunligi ancha katta. ISW xaritasida Ukraina qo‘shinlarining ushbu hudud bo‘ylab, garchi juda kichik chuqurlikda bo‘lsa-da, oldinga siljishi qayd etilgan. Katta ehtimol bilan, aksariyat joylarda gap Ukraina qurolli kuchlarining Rossiya hududini egallab olishi haqida emas, balki chegara bo‘ylab har ikki tomon nazoratida bo‘lmaydigan kulrang zonani shakllantirish haqida ketmoqda. Ukrainaning DeepState tahliliy portali xaritasida Ukraina qurolli kuchlarining oldinga siljishi faqat Popovka va Demidovka hududida qayd etilgan. «Dushman sanitariya zonasini yaratish uchun Sumida (Basovka va Vladimirovka yaqinida) chegarani yorib o‘tishga harakat qilmoqda. Shunga ko‘ra, Mudofaa kuchlari ham tashabbus dushman tomoniga o‘tishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun simmetrik harakat qilmoqda», – deb yozadi DeepState. Ikkinchi darajali yo‘nalish O‘tgan yil avgust oyida Ukraina qo‘shinlari bostirib kirgan Kursk oblastidan farqli o‘laroq, Ukraina qurolli kuchlarining hozirgi zarba yo‘nalishi istiqbolli ko‘rinmaydi. Kursk oblastida bir vaqtning o‘zida bir nechta yirik aholi punktlari, jumladan, atom elektr stansiyasiga ega Kurchatov shahri, shuningdek, oblast markazining o‘zi potensial tahdid ostida qolgan, bu esa Rossiya qo‘mondonligini zudlik bilan katta zaxiralarni olib o‘tishga majbur qilgandi. Belgorod oblastining g‘arbiy qismida yirik aholi punktlari yo‘q. Ammo Kursk voqealari Rossiya hukumatiga dushmanning hatto bitta rayon markazini bosib olishi va ushlab turishi qanday muammolar keltirib chiqarishi mumkinligini ko‘rsatdi. Shu bilan birga, Ukraina qurolli kuchlari uchun bu katta tavakkalchilik emas – operatsiya muvaffaqiyatsiz kechgan taqdirda ham, Rossiya bu yo‘nalishda tezkor qarshi hujumga o‘tishi imkoniyati yuqori emas. Chunki chegaraning Ukraina tomonida ochiq maydon va yo‘llar juda kam. Ukraina qo‘mondonligining rejasi – Rossiya armiyasini ikkinchi darajali yo‘nalishda jang qilishga majburlash bo‘lishi mumkin. «Darvoqe, dushman qo‘mondonligi allaqachon Belgorod oblastiga „Sever“, „Zapad“ va „Yug“ qo‘shinlari guruhlari tarkibidagi 6, 20 va 3-umumqo‘shin armiyalari kuchlarining bir qismini jalb etdi», – deydi ukrainalik harbiy sharhlovchi Konstantin Mashoves. U Rossiyaning 6-armiyasi Kupyansk yo‘nalishida, 20-armiyasi Liman, 3-armiyasi Seversk va Kramatorsk yo‘nalishlarida harakat qilayotganini eslatgan.

Ukraina Bosh razvedka boshqarmasi (GUR) ma’lumotiga ko‘ra, Rossiya 2026 yilgacha Ukrainadagi urushni yakunlashni rejalashtirmoqda. Agar bu muddatda maqsadga erishilmasa, Rossiya AQSH va Xitoy kabi geosiyosiy va iqtisodiy gigantlar bilan tenglasha olmasligi mumkin. Bu haqda GUR rahbari o‘rinbosari Vadim Skibitskiy ma’lum qildi. Rossiyaning strategik prognozlari va urush ssenariylari Skibitskiyning ta’kidlashicha, Rossiya 2045 yilgacha bo‘lishi mumkin bo‘lgan 15 ta ehtimoliy harbiy mojaro ssenariylarini prognoz qilgan. Ularning oltitasi to‘g‘ridan to‘g‘ri shimoliy Yevropa bilan bog‘liq. Shuningdek, Polshaga qarata ehtimoliy harbiy to‘qnashuvning to‘rtta turi ishlab chiqilgani ma’lum qilingan. GUR vakiliga ko‘ra, Rossiyada 2026–2035 yillarga mo‘ljallangan geosiyosiy prognoz ishlab chiqilgan bo‘lib, uning 2045 yilgacha bo‘lgan oqibatlari tahlil qilingan. Ushbu hujjatlarda “Ukraina masalasi” 2026 yilgacha hal etilishi lozimligi qayd etilgan. Agar urush yana 5-10 yil davom etadigan bo‘lsa, Rossiyaning xalqaro mavqei va iqtisodiy o‘sishi jiddiy xavf ostida qolishi mumkin. Rossiyaning Yevropa va Osiyodagi ehtimoliy urush ssenariylari NATO manbalariga ko‘ra, Rossiya Finlyandiya va NATOning sharqiy qanotidagi boshqa davlatlarga hujum qilish rejasini tayyorlagan. Bu ssenariyda Rossiya armiyasining bir nechta bo‘linmalari bir vaqtning o‘zida harakat qilishi mumkin. Hujumda o‘n minglab askarlarning ishtirok etishi ehtimoli bor. Financial Times nashri ma’lumotlariga ko‘ra, Rossiya Yaponiya va Janubiy Koreyaga nisbatan ehtimoliy urush ssenariylarini ishlab chiqqan. Ushbu rejalarda harbiy va fuqarolik infratuzilmasi obyektlariga zarba berish ko‘zda tutilgan. 2008–2014 yillardagi maxfiy hujjatlarga ko‘ra, Rossiya X-101 raketalari bilan zarbalar berishni va ushbu davlatlarning havo mudofaasi kuchini sinashni rejalashtirgan. Yevropa Rossiyadan ehtiyot bo‘lishga chaqirmoqda Yevropa diplomatiyasi rahbari Kaya Kallas 2028 yilda Rossiya Yevropa ittifoqiga hujum qilishi mumkinligini bildirib, Yevropani mudofaa xarajatlarini oshirishga chaqirgan. NATO ekspertlari esa alyans bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri to‘qnashuv 4-6 yil ichida sodir bo‘lishi mumkinligini ta’kidlamoqda. Xulosa qilib aytganda, Rossiya Ukrainadagi urushni 2026 yilgacha yakunlashni maqsad qilgan, aks holda o‘zining global maqsadlariga yetishda muammolarga duch kelishi mumkin. Yevropada esa Rossiyaning uzoq muddatli harbiy rejalaridan xavotir ortayotgani kuzatilmoqda.

Suriya xavfsizlik kuchlari Damashq xalqaro aeroportida sobiq bosh muftiy shayx Ahmad Badriddin Hassunni hibsga oldi. Diniy arbob mamlakatdan qochishga uringan. Bu haqda Al Mayadeyen xabar berdi. Ma’lum qilinishicha, shayx Hassun Ummonga yo‘l olgan va u yerda shoshilinch jarrohlik amaliyotini o‘tkazishi kerak bo‘lgan. U rasmiylarga davolanish uchun Iordaniyaga ketish istagini oldindan bildirgan. Biroq aeroportning faxriy mehmonlar zaliga kelganidan bir necha daqiqa o‘tib, hibsga olingan. Damashqda yashirinib yurgan sobiq prezident Bashar Asad tarafdorlarini qo‘lga olish maqsadida reydlar o‘tkazilmoqda. Maxsus operatsiya davomida bir necha kishi ushlangan. Ulardan qurollar, o‘q-dorilar va portlovchi qurilmalar topilgan. Asad tarafdorlari va Suriya kuchlari o‘rtasidagi to‘qnashuvlar Mart oyida Latakiya, Tartus, Xama va Xoms viloyatlarida Asad tarafdorlari bo‘lgan alaviylar va yangi Suriya hukumati o‘rtasida qurolli to‘qnashuvlar boshlandi. Qurbonlarning umumiy soni 1,3 ming kishidan oshdi, ulardan mingdan ortig‘i tinch aholi hisoblanadi. Xavfsizlik kuchlarining reydlari 10 mart kuni yakunlandi. Suriya Mudofaa vazirligi vakili Hasan Abdul G‘ani hukumat xavfsizlik kuchlari “tashqaridan ag‘darilgan Bashar Asad rejimi qoldiqlarini zararsizlantirishga” va vaziyatni barqarorlashtirishga muvaffaq bo‘lganini aytdi. Shundan so‘ng Suriyaning yangi hukumati Rossiya hukumatiga Asadni ekstraditsiya qilish talabi bilan murojaat qildi. Al Arabiya va Al Hadath nashrlari ma’lumotlariga ko‘ra, prezident Ahmad ash-Shara’a Asadni sud qilish uchun uni ushlab berishni talab qilmoqda. Shu bilan birga, Rossiya hozircha talabni qondirishdan bosh tortmoqda, chunki buni “ikki davlat o‘rtasidagi munosabatlarni tiklash uchun yengib bo‘lmas to‘siq emas” deb hisoblaydi. 24 mart kuni Latakiya va Idlib viloyatlari chegarasidagi tog‘li hududlarda Asad tarafdorlaridan 15 nafar jangari qo‘lga olindi. Foto: AFP

Belarusning sanksiyalarga uchragan "Belavia" davlat aviakompaniyasi o‘z parkini Airbus samolyotlari bilan to‘ldirish yo‘lini topdi. Reuters xabariga ko‘ra, aviakompaniya ayni vaqtda Gambiyaning Magic Air xususiy aviakompaniyasiga tegishli uchta Airbus A330 samolyotlarini sotib olish bo‘yicha shartnomani imzolashga tayyorgarlik ko‘rmoqda. Bu samolyotlar 2024 yil 17 avgustda Belarusga olib kelingan. Airbus A330 samolyotlari va ularning holati Flightradar24 va boshqa monitoring servislari ma’lumotlariga ko‘ra, Magic Air Qohira, Istanbul va Maskatdan uchta samolyotni Minskka yuborgan. Gambiya Fuqarolik aviatsiyasi boshqarmasiga ko‘ra, ushbu samolyotlar avval BAAdan bo‘lgan xaridorga sotilgan va 2024 yil 19 avgustda Gambiya reyestridan chiqarilgan. Shu bilan birga, manbalarga ko‘ra, samolyotlar juda yomon texnik holatda bo‘lib, hozirda ularni tartibga keltirish ishlari olib borilmoqda. Avval "Belavia" faqatgina Boeing samolyotlaridan foydalangani sababli, Airbus A330'dan foydalanish uchun uchuvchilar qayta tayyorgarlikdan o‘tishga majbur bo‘lgan. Manbalardan biriga ko‘ra, ushbu samolyotlar 2025 yil bahor-yoz mavsumida parvozlarni boshlashi rejalashtirilgan. Airbus va xalqaro sanksiyalar Airbus kompaniyasi amaldagi barcha xalqaro qonunlar va sanksiyalarga qat’iy rioya etishini ta’kidlagan. Kompaniya vakillari ma’lum qilishicha, sanksiya ostidagi davlatlarga samolyotlar, ehtiyot qismlar yoki xizmatlarni qonuniy yo‘l bilan yetkazib berish mumkin emas. Shu bilan birga, Airbus uchinchi tomonlarning sanksiyalarni buzishini to‘xtatish imkoniga ega emasligi va eski samolyotlar bozorini nazorat qila olmasligini ma’lum qilgan. Belaviaga qarshi sanksiyalar va ularning ta’siri 2021 yilda Ryanair havo kemasining Belarus hukumati tomonidan majburiy ravishda qo‘ndirilishi tufayli Yevropa Ittifoqi Belarus aviakompaniyalariga YEI hududi ustidan uchib o‘tishni taqiqladi. Shuningdek, Bryussel "Belavia"ga Yevropa kompaniyalari bilan yangi lizing shartnomalarini tuzishni taqiqladi. 2023 yil avgust oyida YEI Belarus aviatsiya sohasi uchun tovar va texnologiyalar yetkazib berishni taqiqladi. Bundan tashqari, AQSH va Buyuk Britaniya "Belavia"ga nisbatan sanksiyalar joriy etgan. Belarusning "Belavia" aviakompaniyasi sanksiyalar sharoitida o‘z parkini Airbus A330 samolyotlari bilan to‘ldirishga harakat qilmoqda. Gambiya orqali amalga oshirilgan bu xarid xalqaro sanksiyalarning aylanma yo‘llar bilan chetlab o‘tilishi mumkinligi haqida savollarni keltirib chiqarmoqda. Shu bilan birga, "Belavia" yangi samolyotlardan foydalanish uchun katta texnik va logistik muammolarga duch kelmoqda.

Braziliya siyosiy sahnasida yangi seysmik voqea yuz berdi: mamlakatning sobiq prezidenti Jair Bolsonaru davlat to‘ntarishiga urinish ayblovi bilan sudga tortiladi. Reuters agentligining xabar berishicha, Braziliya Oliy sudi 26 mart kuni o‘tkazilgan majlisda prokuratura tomonidan ilgari surilgan ayblovlarni ko‘rib chiqdi va jinoyat ishi qo‘zg‘atish haqida yakdil qaror qabul qildi. Tarixiy jarayon va Bolsonaruning ishtiroki Bolsonaru 2019 yildan 2023 yilgacha Braziliya prezidenti lavozimida ishlagan. Uning asosiy raqibi va o‘rinbosari Lula da Silva saylovda g‘alaba qozonganidan so‘ng, Bolsonaru mag‘lubiyatni tan olmagan, biroq lavozimini tark etgan edi. Shuningdek, u saylov natijalariga qarshilik bildirib, o‘z tarafdorlari orasida hukumatga qarshi kayfiyatni kuchaytirgan. 2023 yil yanvar oyining boshlarida Bolsonaruning tarafdorlari Braziliya poytaxtida ommaviy tartibsizliklar uyushtirdi. Namoyishchilar hukumat binolarini egallab olishga urindilar, bu esa mamlakatda jiddiy inqirozga sabab bo‘ldi. Braziliya xavfsizlik kuchlari namoyishlarni bostirishga majbur bo‘ldi. Bolsonaru esa bu vaqtda AQSHga ketgan bo‘lib, 2018 yilda olgan jarohati sababli u yerda davolanishni bahona qilgan. Rasmiylar va sud qarori Braziliya politsiyasi versiyasiga ko‘ra, Bolsonaru davlat to‘ntarishini rejalashtirish va uni amalga oshirishda asosiy figuralardan biri bo‘lgan. Unga qarshi qo‘yilgan ayblovlar qatorida: - Davlat to‘ntarishini tashkillashtirish; - Demokratik jarayonga qarshi chiqish; - Hukumatni zo‘ravonlik bilan ag‘darishga urinish kabi jinoyatlar mavjud. Bolsonaru bilan bir qatorda yana 30 dan ortiq shaxsga nisbatan sud jarayoni boshlanadi. Bolsonaru esa o‘zini begunoh deb hisoblab, unga qo‘yilgan ayblovlarni siyosiy ta’qib deb baholamoqda. Braziliya siyosiy kelajagiga ta’siri 2023 yil iyun oyida sud Bolsonaruga sakkiz yil davomida saylovlarda qatnashishni taqiqlagan. Agar unga qarshi ayblovlar tasdiqlansa, u yanada qattiqroq jazoga tortilshi mumkin. Bu jarayon Braziliya siyosatini beqarorlashtirishi va mamlakatning siyosiy kelajagiga jiddiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Braziliya tarixida davlat to‘ntarishiga urinish bilan bog‘liq sud jarayoni birinchi marta yuz bermayapti, ammo bu holat mamlakat demokratik an’analari uchun jiddiy sinov sifatida baholanmoqda. Oliy sudning qarori va Bolsonaruning kelajakdagi harakatlari Braziliya siyosiy sahnasining shakllanishiga katta ta’sir qilishi mumkin.

AQSH hukumatining yuqori martabali amaldorlari Yamandagi husiylarga zarbalar berilishidan oldin Signal messenjerida hujumni muhokama qilganiga oid yangi skrinshotlar e’lon qilindi. The Atlantic bosh muharriri Jeffri Goldberg ushbu chatga tasodifan qo‘shilib qolgan edi. E’lon qilingan yangi skrinshotlarga ko‘ra, Pentagon rahbari Pit Xegset Amerikaning F-18 qiruvchi samolyotlari missiya boshlanishidan 31 daqiqa hamda rejalashtirilgan nishon yakson qilinishidan ikki soat oldin havoga ko‘tarilgani haqida xabar yuborgan. Keyinroq milliy xavfsizlik bo‘yicha maslahatchi Mayk Uols chatda hujum natijalari haqida batafsil ma’lumot bergan. «Birinchi nishon — ularning raketalar bo‘yicha bosh mutaxassisi — u o‘zining sevgilisi yashaydigan binoga kirganini aniqladik va u qulab tushdi», — deyiladi skrinshotda. Foto: The Atlantic Foto: The Atlantic Foto: The Atlantic Foto: The Atlantic O‘z navbatida Xegset quyidagi mazmundagi xabarni yuborgan: «Ajoyib ish, bo‘ldi. Bugun kechqurun yana bir nechta zarba, ertaga to‘liq hisobot bo‘ladi. Hozircha hammasi reja bo‘yicha, nishonlarga aniq zarbalar berilmoqda va hozircha hammasi yaxshi». The Atlantic'ning qayd etishicha, Goldbergning ushbu chatga nima sababdan qo‘shilib qolgani hanuz noma’lumligicha qolmoqda. Goldberg 24 mart kuni tasodifan AQSHning husiylarga qarshi operatsiyaga oid rejalari muhokama qilingan chatga qo‘shilib qolganini ma’lum qilgandi. Chatda 18 kishi bo‘lgan, ular orasida Uols, Xegset, davlat kotibi Marko Rubio, vitse-prezident Jey Di Vens va Oq uyning boshqa vakillari ham bor. Pentagon rahbari ushbu chat orqali harbiy rejalar yuborilganini rad etdi. Milliy xavfsizlik bo‘yicha maslahatchi sodir bo‘lgan voqea bo‘yicha mas’uliyatni o‘z zimmasiga oldi, biroq Goldbergni tanimasligini va uning raqami ham o‘zida bo‘lmaganini ta’kidladi. AQSH prezidenti Donald Tramp Uols bundan xulosa chiqarganini ma’lum qildi. The Guardian nashrining yozishicha, AQSHdagi milliy xavfsizlik va razvedka sharhlovchilari, ekspertlar davlat maxfiy harbiy rejalarining bunday tijoriy chatlarda muhokama qilinishini jiddiy tanqid ostiga olmoqda. Ularning nazdida bu operatsion xavfsizlikning misli ko‘rilmagan buzilishi. Harbiy operatsiyalar Signal orqali muhokama qilingani Shpionaj to‘g‘risidagi qonunga va davlat hujjatlarini saqlash tartibiga ham zid bo‘lishi mumkin. Chunki rasmiylar faqat himoyalangan, maxsus davlat kanallari orqali muloqot qilishi shart edi. O‘z navbatida Kongressdagi demokratlar The Atlantic nashri bosh muharririga Yamanga zarba berishni muhokama qilgan yuqori lavozimli rasmiylar bo‘lgan chatga kirish imkoni taqdim etilgani tufayli messenjerlar orqali maxfiy ma’lumotlar uzatganlik uchun jinoiy javobgarlik joriy etishni taklif qildi.

Tramp hukumati Ukrainani nodir metallar bo‘yicha shartnoma imzolashga undayapti. Bu Xitoy bilan texnologik gegomonlik paygasida muvozanatni tiklash uchun radikal urunishlardan biridir. Reja qanchalik darajada ish beradi? Oxirgi haftalarda rasmiy Vashington va Kiyev o‘rtasida Ukraina hududida kritik minerallar qazib olish bo‘yicha imtiyozlar beruvchi kelishuv matni siyosiy munozaralar markazida bo‘ldi. Kritik minerallar yashil energetika tizimlari, yarimo‘tkazgichlar, batareyalar va mudofaa qurilmalari ishlab chiqarish uchun muhim xomashyodir. Ushbu sanoatda Xitoy yetakchi hisoblanib, alyuminiy, litiy va kobalt ishlab chiqarishning yarmidan ko‘piga, nodir metallarining 90 foiz va tabiiy grafitning 100 foiz qismlariga egalik qiladi. Shuningdek, Chili, Indoneziya, Rossiya, Kongo Demokratik Respublikasi va Argentina ham kritik minerallar sanoatida muhim rol o‘ynaydi. Donald Tramning Ukrainani nodir metallar bo‘yicha shartnoma imzolashga undashi esa taktik xususiyatga ega bo‘lib, jamoatchilikni Amerika kritik minerallar xavfsizligiga e’tibor qaratayotganiga ma’lum vaqt ishontirish uchun xizmat qiladi. Aslida bu Bayden davrida boshlangan Xitoyni texnologik tiyib turish siyosatining muvaffaqiyatsizligini ham o‘zida aks ettiradi. Xitoyning G‘arbga qarshi kritik minerallar urushi 2023 yilning may oyida AQSH Yevropa bilan hamkorlikda Xitoyning texnologik salohiyatini cheklash maqsadida cheklovlar kiritdi. Bunga javoban Xitoy milliy xavfsizlik uchun nodo‘stona davlatlarga galiy va germaniy eksportiga cheklovlar joriy qildi. Yarim o‘tkazgichlar, 5G stansiyalar va quyosh panellari ishlab chiqarish uchun muhim bo‘lgan ushbu kritik minerallarga cheklov kiritilishiga asosiy sabablardan biri Niderlandiyaning yuqori darajadagi yarimo‘tkazgich ishlab chiqarishga yordam beradigan texnologiyalar eksportini cheklagani bo‘ldi. Oradan bir yil o‘tib, 2024 yil avgustda Xitoy infraqizil nurli raketalar, yadro qurollari, tungi ko‘rish vositalari kabi harbiy uskunalarda ishlatiladigan antimonit (surma) moddasi eksportini ham taqiqladi. Xitoyning ushbu moddani dunyo bo‘yicha qazib olish ulushi 48 foizni tashkil etishini hisobga olganda, bu taqiqlar AQSH va uning ittifoqchilari uchun og‘riqli edi. Sobiq AQSH prezidenti Bayden administratsiyasi 2024 yil 2 dekabrda Xitoyga yuqori darajadagi chiplar va chip tayyorlovchi texnologiyalar yetkazib berishga cheklov kiritdi. Bunga javob tariqasida 3 dekabr kuni Xitoy galiy, germaniy va antimonit minerallarini AQSHga eksport qilish bo‘yicha mavjud cheklovlarni kuchaytirdi. 22 dekabr kuni Xitoy nodir metallar tayyorlovchi texnologiyalar yetkazib berishga ham taqiq kiritdi. Bu taqiq Xitoyning avvalroq joriy etilgan nodir metallar qazib oluvchi va ajratuvchi texnologiyalar yetkazib berishdagi chekloviga qo‘shimcha bo‘ldi. Va nihoyat, 2025 yil fevral oyida Xitoy volfram, tellur, molibden, vismut va indiy yetkazib berish borasida ham nazorat o‘rnatdi. Kritik minerallarning AQSH uchun ahamiyati Xitoyning harakatlari AQSHning strategik kamchiligini ochib berdi. Qo‘shma Shtatlar Pekinning kritik minerallar va nodir metallariga xuddi Xitoy AQSHning yuqori texnologiyalariga qaram bo‘lgani kabi bog‘liqligini ko‘rsatib berdi. Birinchidan, kritik minerallar va nodir metallarga bog‘liqlik rivojlangan harbiy texnologiyalarni ishlab chiqarish va yangilari ustida tadqiqot olib borishni AQSHda Xitoydagiga qaraganda qimmatroq qiladi. Natijada zamonaviy qurollar poygasida Xitoyning imkoniyatlari yuqori o‘ringa chiqadi. Bugungi kunda harbiy harakatlarning eng muhim vositasiga aylangan dronlarni misol tariqasida oladigan bo‘lsak, mazkur uskunalarning parvoz qilish davomiyligini oshirish va batareyalarini takomillashtirishda kritik minerallar va nodir metallar muhim o‘rin tutadi. Batareyalar sohasida ortda qolish AQSHga masofadan boshqariladigan texnologiyalar borasida ham Xitoy bilan raqobatlashishni murakkablashtiradi. Chunki strategik aloqani ta’minlash uchun ma’lum masofalarda joylashtirilgan radar qurilmalarining samaradorligi batareyalarga bog‘liq. Ikkinchidan, iqtisodiy raqobat va biznes manfaatlar to‘qnashuvida ham Xitoy AQSHga qaraganda yaxshiroq holatda bo‘ladi. Masalan, elektr mashinalar sanoatida BYD Trampning yaqin hamkori Ilon Maskka tegishli Tesla'ga jiddiy raqib sanaladi. 2024 yilda BYD elektr mashinalar bozorining qariyb to‘rtdan bir qismiga egalik qildi. Bu Tesla'ning bozordagi ulushidan deyarli 2,5 barobarga ko‘p. Ma’lumki, elektr mashinalar batareyalarini ishlab chiqarish kritik minerallar va nodir metallarga bog‘liq. Batareyalar bilan bir qatorda, Xitoy cheklovlar ro‘yxatida asosiy o‘rinlarni egallagan galiy va germaniy minerallari yarimo‘tkazgichlar sanoatida muhim tarkibiy qism hisoblanadi. Yarimo‘tkazgichlar esa o‘z navbatida sun’iy intellekt tizimlari samaradorligini ta’minlab beradi. Bu Xitoy mikroelektronika sohasida AQSHga bog‘liq bo‘lganidek, AQSH ham Xitoyning xomashyolarisiz murakkab vaziyatda qolish ehtimoli borligini anglatadi. Bayden ma’muriyatining harakatlari AQSH Bayden davrida kritik minerallar va nodir metallar sanoatini shakllantirishga urinib ko‘rgan. Misol uchun, 2020-2022 yillar Bayden administratsiyasi MP Materials'ga noyob metallar ajratib olish va magnitlar ishlab chiqarishgacha bo‘lgan jarayonni qurish uchun 44,6 million dollar hamda Lynes Rare Earths'ga noyob metallar ajratib olish imkoniyatlarini rivojlantirish uchun 150,4 million dollar ajratdi. Shu jumladan, Vashington yana bir qator choralarni ko‘rdi: 1. Mudofaa ishlab chiqarish to‘g‘risidagi qonunni (DPA) qo‘llash: EV batareyalari uchun litiy, nikel, kobalt, grafit va marganes qazib olish va qayta ishlash jarayonlarini tezlashtirishni nazarda tutadi; 2. Batareyalar ishlab chiqarishga mablag‘ ajratish. 25 ta loyiha uchun 14 ta shtatda batareya ishlab chiqarishni oshirish va xorijiy ta’minotga bog‘liqlikni kamaytirish maqsadida 3 milliard dollar ajratildi; 3. Ichki litiy qazib olish loyihalarini tasdiqlash. Nevadada joylashgan Ioneer litiy qazib olish loyihasini tasdiqlash, yiliga 370 ming elektromobil uchun litiy ishlab chiqarish; 4. Muhim minerallar zaxiralarini mustahkamlash. Xitoyning mineral ta’minoti bo‘yicha ustunligini kamaytirish maqsadida nikel va kobalt zaxiralarini yaratish rejasi; 5. Xitoy importiga tariflarni oshirish. Xitoydan olib kelinadigan quyosh panellari va litiy-ion batareyalariga bojxona tariflarini ikki va uch baravarga oshirish; 6. Infratuzilma investitsiyalari va ish joylari to‘g‘risidagi qonunni amalga oshirish. Nodir yer minerallarining zaxiralarini yaratish uchun 1 milliard dollar, qayta ishlash va utilizatsiya qilish uchun 3 milliard dollar ajratildi; 7. Amerika ta’minot zanjirlari bo‘yicha farmon chiqarish. Muhim minerallar ta’minot zanjirlaridagi zaif tomonlarni aniqlash uchun 100 kunlik tahlil o‘tkazish; 8. Nodir yer elementlarini ajratish uchun grantlar berish. Ko‘mir kulidan va shaxta chiqindilaridan nodir yer elementlarini qazib olish bo‘yicha tadqiqotlar uchun universitetlarga 16 million dollar ajratish; 9. Muhim minerallar bo‘yicha loyihalarni moliyaviy qo‘llab-quvvatlashni ko‘rib chiqish. Amerikada muhim minerallar qazib olish loyihalarini qo‘llab-quvvatlash uchun minimal narxlar belgilash va boshqa moliyaviy yordam mexanizmlarini ko‘rib chiqish. Trampning rejasi ish beradimi? Bayden administratsiyasi amalga oshirgan yuqoridagi harakatlar strategik ahamiyatga ega bo‘lsa-da, AQSHga raqobatbardosh kritik minerallar va nodir metallar sanoatini yo‘lga qo‘yish uchun yetarli emas edi. Donald Tramp esa Jo Baydendan farqli ravishda kritik minerallar sohasiga ham boshqa yo‘nalishlarda bo‘lgani kabi radikal va taktik uslubda yondashishni tanladi. Masalan, Tramp tomonidan taklif etilgan G‘azo aholisini ko‘chirish haqidagi fikr ancha keskin bo‘lishiga qaramasdan, Yaqin Sharqdagi Isroil bilan bog‘liq muammo hal qilmaydi. Bu taklif bilan Tramp faqatgina Netanyahu koalitsiyasidan Smotrich boshchiligidagi o‘ta o‘ng kuchlar chiqib ketishini to‘xtatib turadi va Netanyahuga hukumatda qolishga yordam beradi. Shu orqali joriy hukumatning umri qisman uzayishiga ko‘maklashiladi. Kritik minerallar borasidagi Donald Trampning Ukraina bilan imzolamoqchi bo‘layotgan shartnomasi ham, Grenlandiyani anneksiya qilish rejasi ham radikal va taktik xarakterga ega bo‘lib, Xitoy bilan raqobatda AQSH ustunligini ta’minlamasligi mumkin. Birinchidan, Xitoy kritik minerallar qazib olishdan tashqari ularni ishlab chiqaruvchi mashinalar borasida ham AQSHga qaraganda sezilarli ustunlikka ega. Xuddi Xitoy litografiya texnologiyasi borasida AQSHga yetib olishi kerak bo‘lgani kabi AQSH ham kritik minerallar ishlab chiqaruvchi texnologiyalar sanoatida Xitoyga yetib olishi kerak. Biroq Ukraina va Grenlandiyagi kritik mineral zaxiralarini nazorat qilish ishlab chiqarish texnologiyalari bilan bog‘liq muammoni hal qilmaydi. Masalan, dengiz va okeanlar tubi minerallar qazib olish uchun huquqiy jihatdan neytral hududlar bo‘lib, u yerlardan barcha davlatlar foydalanishi mumkin. Biroq Qo‘shma Shtatlarda bu kabi amaliyotlarni bajarish uchun ayni paytda yetarli texnik va texnologik potensial yo‘q. Ukraina va Grenlandiya mineral resurslarini talab qilayotgan AQSHning muammosi mineral zaxiralariga ega hududlarning yo‘qligida emas, balki ularni qazib oladigan raqobatdosh texnika va texnologiyalar yetishmasligida. Ikkinchidan, AQSHdagi faol jamoatchilik tabiatga zararli bo‘lgan qazib olish amaliyotlariga Xitoy yoki boshqa rivojlanayotgan mamlakatlar jamoatchiligiga qaraganda kuchliroq qarshilik ko‘rsatishi mumkin. Buning sababi yashil energetika tasavvur qilinganidek yashil emas. Shu sababli AQSH o‘z hududiga bu sanoatni olib kirishda qiyinchiliklarga duch keladi. Biroq shuni unutmaslik kerakki, Grenlandiya va Ukrainada ham jamoatchilik fikri shakllangan bo‘lib, ekologik ekspansiya AQSH qazib oluvchi kompaniyalari faoliyatiga qarshi noroziliklarga sabab bo‘lishi va sanoatning samaradorligini qisqartirib yuborishi mumkin. Va nihoyat, Grenlandiya va Ukraina hududida mineral resurslarni qazib olish jarayoni boshlangan taqdirda ham, qazib olish amaliyotini muvaffaqiyatli yo‘lga qo‘ya oladigan AQSH kompaniyalari ma’lum emas. Bunga sabab kompaniyalar oldida arzon va malakali ishchi kuchining ushbu sanoat sohasida yetishmasligi, Rossiyaning Ukraina hududida yangi hujum boshlash ehtimoli, Grenlandiyadagi ozodlik harakati xavfi, sanoat zanjiriga moslashib olgan Xitoy firmalari bilan raqobatbardoshlikni yo‘lga qo‘yish kabi bir qancha to‘siqlar mavjud. Allaqachon kritik minerallar sanoatida faoliyat yuritib kelayotgan Xitoy firmalari bilan raqobatlashish uchun Amerika kompaniyalari davlatdan ko‘plab imtiyoz va yordam olishi zarur bo‘ladi. O‘z navbatida bu yordamlar zanjiri federal budjetga va liberal bozor qoidalariga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Shuningdek, 2026 yilgi Kongressga saylovda demokratlarning g‘alabasi Donald Trampning keskin yondashuvini to‘xtatishi mumkin. Bunday holatda Amerika kompaniyalariga kritik minerallar sohasida uzoq muddatli rejalar tuzish xavfliligicha qoladi. Natijada milliy kritik minerallar va nodir metallar sanoati AQSHdagi mahalliy kompaniyalar uchun jozibador biznesga aylanish ehtimolini kamaytiryapti. AQSHning kritik minerallar va nodir metallar bo‘yicha siyosati borasida kutilmalar Qo‘shma Shtatlar o‘zining kritik minerallar va nodir metallar sanoatidagi muammolarini hal qilish uchun quyidagi yo‘nalishlarda siyosat yuritishi mumkin. Agressiv ekspansiya. Ayni AQSH prezidenti Donald Tramp tashqi siyosatida namoyon bo‘layotgan bu xarakter Qo‘shma Shtatlarni bevosita yoki amerikaparast kuchlar yordamida mineral zaxiralarni nazoratga olishga undaydi. AQSHning bevosita ishtiroki esa amaldagi dunyo tartibotini xavf ostiga soladi va XIX asr kolonial yondashuvlarni qayta siyosat maydoniga olib keladi. Amerika biznes elitasidagi minerallarga ehtiyojni qondirish istagi siyosiy elitaga va undan tashviqotlar orqali Amerika xalqiga o‘tishi mumkin. Bu esa liberal va demokratik qatlam hamda kolonialistik qarashlar tarafdorlari o‘rtasida ichki siyosatda keskin bo‘linishga sabab bo‘ladi. Boshqa tarafdan esa ekspansion siyosat amerikaparast kuchlar yordamida amalga oshirilishi mumkin. Bu XX asrdagi neft urushlariga o‘xshaydi. Natijada siyosiy va harbiy nizolarning Yaqin Sharqdan boshqa markazlari paydo bo‘ladi. Bular Janubi-Sharqiy Osiyo va Afrika mintaqalari bo‘lish ehtimoli bor. Rossiya bilan yaqinlashish. Rossiya texnologik imkoniyatlarning sanksiyalar tufayli cheklangani va savdo taqiqlari sababli o‘z resurslaridan to‘liq foydalana olmaydi. Vashington esa har ikkala muammoni hal qila oladigan imkoniyatga ega. Oq uyning Rossiya bilan munosabatlarni iliqlashtirishi AQSH sanoatidagi mineral resurslar bilan bog‘liq muammoni yumshatishi mumkin. Bu yo‘l bilan Vashington faqatgina minerallar sanoatida yangi ta’minot yo‘nalishini ochibgina qolmasdan, Rossiya va Xitoyni o‘zaro raqobatchiga ham aylantiradi. Boshqa tarafdan esa AQSHning tashqi ta’minotga bog‘liqligi saqlanib qoladi. Bu xuddi XXI asr boshidagi Yevropa davlatlarining Rossiyadan energiya resurslari sotib olishiga o‘xshaydi. Bu chora Moskva o‘zining siyosiy ambitsiyalarini namoyish etgunga qadar qisqa muddat samara berishi mumkin. Savdo urushlarini to‘xtatish. Savdo urushlarini to‘xtatish uchun Vashington texnologiyalar sohasidagi tub muammolarga murojaat qilishi kerak. 1991 yildan keyin yagona tartibot ostida o‘sib kelayotgan Amerika texnologiya kompaniyalari chamasi chorak asr vaqt o‘tgandan keyin shakllangan ko‘p qutbli dunyo qoidalariga moslasha olmayapti. Avvallari Vashington aytgan qoidalar hukm surgan dunyoda endilikda har bir davlat texnologiyalar bozori va kiberolam uchun o‘z ichki qoidalarini joriy etmoqda. Bu sharoitda faqatgina ixtirochilikning o‘zi yetmaydi. Amerika kompaniyalari diplomatiya va narx-navo borasida ham raqobat qilishlariga to‘g‘ri kelmoqda. Natijada qimmat ishchi kuchi va faol geosiyosiy mavqega ega bo‘lgan AQSHga ushbu xususiyatlar aks ta’sir ko‘rsata boshladi. Nisbatan mo‘tadil tashqi siyosat va arzon ishchi kuchi Xitoyga ustunlik bermoqda. Texnologiya kompaniyalari uchun raqobatdosh ichki muhit va qulay tashqi siyosat taqdim etolmagan AQSH siyosiy elitasi oxir-oqibat ochiqchasiga chet davlatlar bilan savdo urushiga kirishdi. AQSH sanksiyalariga javoban joriy etilgan cheklovlar esa minerallar sanoatini ham chetlab o‘tmadi. Shu bilan bir qatorda, yana bir narsa namoyon bo‘lyapti. Asosan sovuq urushdan keyin o‘sgan Amerika texnologiya kompaniyalarida xalqaro raqobatchilar bilan raqobat qilishga xohish ham, jur’at ham yetishmayapti. Oqibatda hukumat kompaniyalarga yordam berish uchun turli bojlar va sanksiyalar e’lon qilishga majbur. Savdo urushlarini to‘xtatish uchun – kamida texnologiyalar sohasida – Vashington samarador ichki islohotlar o‘tkazishi muhim. Aks holda qutblanish avj olib borishi va ekpansion kayfiyatning kuchayish ehtimoli yuqoriligicha qoladi. Shahboz Jo‘rayev, mustaqil tadqiqotchi

Foto: Alaska National Guard Amerikaning Alyaska shtatida samolyot muzlagan ko‘l ustiga qulab tushdi. Havo kemasi ichida bo‘lgan uchuvchi va ikki bola 12 soat davomida samolyot qanotida o‘tirib, qutqaruvchilarni kutdi, deb yozadi Bild. Qayd etilishicha, Piper PA-12 Super Cruiser yengil motorli samolyoti 23 mart kuni kechquruq radarlardan yo‘qolib qolgan. Qidiruv ishlari darhol boshlangan, ammo talafot signali yo‘qligi sabab samolyotni topish oson kechmagan. Baxtli tasodif tufayli qutqaruvchilar mobil telefon signaliga e’tibor qaratgan va Kenay yarimorolidagi Tustumena ko‘li hududini ko‘zdan kechirishga qaror qilgan. Haqiqiy mo‘jiza ertasi kuni yuz bergan: Terri Godeser ismli uchuvchi Facebook orqali qidiruv ishlaridan xabar topgan va samolyot qoldiqlariga duch kelgan. «Bunga qarash men uchun azob edi: yaqinroq uchib borganimda, qanotda o‘tirgan uch kishini ko‘rdim. Ular tirik edi va menga qo‘l silkitardi», — deydi u. Falokatga uchragan samolyotni erkak boshqargan, u bilan birga bortda ikki nafar voyaga yetmagan bola ham bo‘lgan. Dastlabki ma’lumotlarga ko‘ra, oila Skilak ko‘li tomon parvoz qilgan. Qutqaruvchilar uchala fuqaroga ham yordam ko‘rsatib, ularni shifoxonaga yetkazgan, halokat sabablari hozircha ma’lum qilinmagan.

Jonibek tumanida yana bir noma’lum uchuvchisiz uchar qurilma (BPLA) parchalariga o‘xshash buyumlar topildi, deb xabar berdi Tengrinews.kz. G‘arbiy Qozog‘iston viloyati politsiya boshqarmasi bu holatni rasman tasdiqladi. "G‘arbiy Qozog‘iston viloyati politsiyasi vakolatli xizmatlar bilan hamkorlikda Jonibek tumanida BPLA fragmentlariga o‘xshash buyumlar topilgani yuzasidan tekshiruv ishlarini olib bormoqda. Ob’yekt aholi yashaydigan joylardan yiroqda aniqlangan. Voqea bo‘yicha barcha tafsilotlar aniqlanmoqda", — deyiladi bayonotda. Bu G‘arbiy Qozog‘istonda dron qulashiga oid to‘rtinchi holatdir. 18 mart kuni Taskali tumanida uch metrli dron qulagan, 18 fevralda esa Boqeyordi tumanining Uyali qishlog‘ida shunga o‘xshash voqea qayd etilgan. Eng so‘nggi holat 24 mart kuni tasdiqlangan.

Putin ilk marta Rossiya prezidenti etib saylanganiga bugun roppa-rosa 25 yil to‘ldi. Ko‘plab ekspertlar fikricha, KGBdan chiqqan bu siyosatchining eng katta maqsadi – “ikkinchi Yalta kelishuvi”ga erishish. Xo‘sh, 80 yil oldin Stalin va Ruzvelt Qrimda nimalarga kelishgan edi? Hozir Putin va Trampdan “ikkinchi Yalta”ni kutish mumkinmi? Siyosatshunos Kamoliddin Rabbimov Kun.uz'dagi kolonkasida shu haqda so‘z yuritadi. Rossiya prezidenti Vladimir Putin hokimiyatga kelganiga chorak asr bo‘ldi. U roppa-rosa 25 yil oldin – 2000 yilning 26 mart kuni rasman prezident bo‘lib saylangan edi. Orada bir muddat, 2008-12 yillarda RFni Dmitriy Medvedev boshqargan vaqtda ham, Putin bosh vazir sifatida qabul qilinayotgan qarorlarga juda katta ta’sir qilar edi. Uning ustiga, Medvedev Putindan mustaqil bo‘lishga yoki unga qarshi chiqishga jur’at qila olmagan. Aksariyat ekspertlar aytadiki, Putin uchun tarixiy eng muhim davr – bu 1945 yil: SSSR dunyodagi eng yirik ikki qudratning biri bo‘lishi, dunyo ishlaridagi rasmiy Moskvaning ovozi baland kela boshlashi, Yevropa ustidan SSSRning ta’siri oshishi. Aynan shuning uchun, “Putinning urushlardan, G‘arb bilan tirashuvlardan asosiy maqsadi – ikkinchi Yalta kelishuvchiga erishishdir” degan qarash juda keng tarqalgan. Xo‘sh, Yalta konferensiyasida nima bo‘lgan edi? Urush oxirlab, Hitlerning mag‘lub bo‘lishi aniq bo‘lib qolganda, 1945 yilning 4-11 fevral kunlari Qrim yarimorolining Yalta shahrida SSSR, AQSH va Britaniya rahbarlari o‘rtasida 8 kunlik konferensiya bo‘lib o‘tadi. Yaltada asosan to‘rtta katta masala muhokama qilinadi: urushdan keyingi Germaniya taqdiri, Polsha, Yaponiya va tuzilishi kutilayotgan Birlashgan Millatlar Tashkiloti. 8 kun mobaynida uch davlatning liderlari ertalabdan kechgacha shu masalalarda kompromiss izlashadi, talashib tortishadi. AQSH prezidenti Ruzveltning sog‘lig‘i ancha og‘ir, u bu konferensiyaga juda qiynalib keladi. Nogironlar aravachasiga o‘tirib qolgan 63 yoshli Ruzveltni aravachadan stulga o‘tkazish uchun 2-3 kishi ko‘tarib, o‘tirg‘izib qo‘yishi kerak. 70 yoshli Cherchilning ham sog‘lig‘i yaxshi emas. Yalta konferensiyasidan bir oy o‘tib, Ruzvelt vafot etadi. 1945 yilning iyuliga borib, Cherchill saylovlarda yutqazib qo‘yadi va hokimiyatdan ketadi. Stalin, Ruzvelt va Cherchill Yaltada urushdan keyingi dunyo tartibotini kelishib olishgan. Bu kelishuvlardan eng ko‘p yutgan davlat sifatida SSSR ko‘riladi. Sharqiy Yevropa, Polsha va Germaniyaning sharqiy qismi, Yaponiyaning Kurill orollari va Saxalin – barchasi bevosita yoki bilvosita SSSR nazoratiga o‘tadi. BMTda ham SSSRning ovozi hal qiluvlar qatorida bo‘ladi. Shuning uchun ham Putin G‘arb bilan Yaltadagi kabi kelishishni orzu qiladi. Putin uchun Sovuq urush natijalari – adolatsiz va tahqirli. Chunki SSSR parchalandi, yangi mustaqil davlatlar paydo bo‘ldi. Shu kunlarda Saudiya Arabistoni poytaxti Ar-Riyodda AQSH va RF o‘rtasida ko‘p bosqichli muzokaralar, uchrashuvlar bo‘lib o‘tmoqda. Tramp Ukrainadagi urushni tezroq to‘xtatishni istaydi. Lekin Putin uchun Ukrainaning bosib olingan yerlari – yetarli emas. Putinning “barqaror tinchlik” shartlari ko‘p, bular – NATO orqaga qaytsin, Ukraina hech qachon NATOga a’zo bo‘lmasin, bosib olingan barcha yerlar ma’muriy chegaralarda Rossiyaniki deb tan olinsin va h.k. Xo‘sh, Tramp bilan Putinning o‘zaro ishonchli muloqotlari fonida, Putin kutgan “Yalta-2” amalga oshishi mumkinmi? Nazarimda, buning iloji yo‘q. Asosiy sabablar esa, quyidagicha. Birinchidan, sobiq SSSR mafkuralashgan davlat edi. SSSRda kommunistik mafkuradan tashqari, Politbyuro kabi muhim davlat organlari ham bor edi. Garchi SSSR tarixida Stalin ma’lum muddat yakka shaxs sifatida boshqargan bo‘lsa-da, Stalindan keyin Xrushchev, Brejnev va boshqalar sovet mafkurasi va Politbyuro kollegial boshqaruvi modelidan tashqariga chiqib keta olmadi. Putin esa yakka shaxs sifatida boshqarmoqda. U hech kim bilan maslahatlashmaydi, uning kayfiyati va loyihalari fakt sifatida qabul qilinadi. Xulosa shuki, Putin hokimiyatdan ketganidan keyin, uning urushlari, loyihalari butun bir Rossiya manfaatlarini tamsil qiluvchi fakt sifatida saqlanib qolmaydi, qayta ko‘rib chiqilashi ehtimoli yuqori. SSSRda esa unday emas edi. Mafkura va kollegial boshqaruv sabab, SSSR liderlarining qarorlari keyingi liderlar tomonidan bajarilishda, rioya qilinishda davom etgan. Ikkinchi omil – Yevropaning noroziligi. Hozirgi Putin–Tramp ijobiy munosabatlaridan, Ukraina borasidagi Vashingtonning o‘zgargan pozitsiyalaridan Yevropa davlatlarining deyarli barchasi qattiq norozi. Bu norozilik, albatta, katta ahamiyatga ega. Hozirgi Yevropa 1945 yildagi kabi yer bilan yakson qilingan Yevropa emas. Bugungi Yevropa Ittifoqida yarim milliard aholi yashaydi, uning iqtisodiyoti juda boy va rivojlangan. YEI Trampning ko‘rsatmalarini fakt sifatida qabul qilmaydi. Putin bilan kelishuvlar Yevropa tomondan inkor qilinishi mumkin. Uchinchi omil – Ukrainaning o‘zi. Ukrainaga Trampning ta’sir qilish, bosim qilish imkoniyatlari absolyut emas. Trampning Ukrainaga yetkazishi mumkin bo‘lgan eng katta zarari – AQSH yordamlarini, razvedka ma’lumotlarini to‘xtatib qo‘yish. Lekin Ukraina o‘z manfaatlari uchun urushish niyatida qatiy tursa, bu intilishni Tramp to‘xtata olmaydi. Yevropa Ittifoqi va boshqa davlatlarning yordami Ukraina uchun urushni davom ettirishga yetarli bo‘ladi. To‘g‘ri, Ukraina YEI yordami bilan Rossiyani yenga olmaydi, lekin Rossiyaga yetarlicha qarshilik ko‘rsata oladi va Rossiya bosqini haddan ortiq kengaymasligi uchun qarshi tura oladi. To‘rtinchi omil – bu o‘zgargan dunyo. 1945 yilda dunyo tartiboti juda sodda va jo‘n edi. Hali u vaqtlarda milliy davlatlar hukumatlaridan boshqa aktorlar, ishtirokchilar yo‘q edi. Bugun – axborot davri. Transmilliy korporatsiyalar va xalqaro tashkilotlar juda qudratli. Bugun Putin va Tramp kelishib olganda ham, ularning kelishuvi hamma narsani uzil-kesil hal qila olmaydi. Qolaversa, 4 yilda Tramp ham hokimiyatdan ketadi. Keyingi AQSH liderlarining qarashlari boshqacha bo‘lishi mumkin. Putinning o‘zi ham ancha qarib qoldi. U 73 yoshda. Ertami-kechmi, Kremlda u o‘tirgan stullar bo‘sh qoladi. Yuqoridagilarga ko‘ra, Putin Rossiyasi “ikkinchi Yalta”ga erisha olmaydi. Qaysidir ma’noda erishganida ham, u real ishlamaydi. Kamoliddin Rabbimov, siyosatshunos

Xitoydagi Shanxay shahridan bir ajabtovur xabar tarqaldi: mahalliy restoranlardan biri tovuq go‘shtidan tayyorlangan taomni 66 dollarga taklif qilmoqda. Bu taom narxiga hayron qolgan mijoz ofitsiantlar bilan tortishib, oxir-oqibat pul to‘lashga majbur bo‘ldi. Bu haqda South China Morning Post xabar berdi. Noodatiy tovuq: Imperator darajasidagi parranda Restoran xodimlarining ta’kidlashicha, taomda ishlatilgan tovuq alohida sharoitda o‘sgan. Go‘yoki u kungaboqar poyasi va gulidan olingan sharbat bilan oziqlantirilgan, shuningdek, klassik musiqa tinglatilgan. Ushbu tovuq turi “Kungaboqar tovug‘i” deb nomlangan bo‘lib, u asosan yuqori darajadagi oshxonalarda, jumladan, “Mishlen” yulduzli restoranlarda ishlatiladi. Bunday tovuqlar maxsus parvarish qilingani uchun narxi ham odatdagidan ancha qimmat. Restoran vakillari mijozlarga taomning narxi ortidagi sababni shu bilan izohladi. Mijoz noroziligi va tovuq haqidagi bahslar Tovuq uchun 66 dollar to‘lagan mijoz o‘zini aldangandek his qilgan. Uning fikricha, restoran xodimlari tovuqni sut bilan boqilgan deb noto‘g‘ri ma’lumot bergan, ammo keyinroq bu yolg‘on ekani ma’lum bo‘ldi. Mijoz to‘lov qilgan bo‘lsa ham, restorandagi vaziyatdan g‘azabda ekanini bildirgan. Xitoyda restoranlardagi bahsli holatlar Bu Xitoyda ovqatlanish maskanlari bilan bog‘liq ilk mojaro emas. Ilgariroq jurnalistlar ayrim restoranlarda yenot va tulki go‘shti qo‘y yoki mol go‘shti sifatida sotilganini aniqlashgan. Antisanitariya sharoitida yetishtirilgan hayvonlarning go‘shti iste’mol uchun xavfli bo‘lib, bu holat qonun bilan taqiqlangan. Shuning uchun mijozlar restoranlarda taom sifatiga e’tibor qaratishlari, noodatiy ta’riflarga ishonmasliklari kerak. Haqiqatdan ham tovuq “musiqa eshitib o‘sgan”mi yoki bu faqat marketing hiylasi – bu savol hali ham ochiq qolmoqda.

Qozog‘iston Majlisi deputatlari AQSh bilan Olmaota shahrida bosh konsullik qurish uchun yer maydoni ajratilishi bo‘yicha bitimni ratifikatsiya qildi, deb xabar berdi Tengrinews.kz. Bitimga ko‘ra, AQSh 70 593 kvadrat metrli yer uchastkasini 49 yil muddatga ijaraga oladi. Ijara to‘lovi 25 million 301 ming 16 AQSh dollarini tashkil etib, hujjat kuchga kirganidan keyin 30 kun ichida bir yo‘la to‘lanadi. Loyihaning muhokamasi chog‘ida bino balandligi va shaharsozlik qoidalari bo‘yicha munozara yuzaga keldi. Deputat Sergey Ponomaryovning aytishicha, Al-Farobiy prospektidan yuqoriroqda bino balandligi 22 metrdan oshmasligi kerak, bu hudud Olmaotadagi eng qimmat va obro‘li joylardan hisoblanadi. Tashqi ishlar vazirining birinchi o‘rinbosari Akan Raxmatullinning ta’kidlashicha, AQSh konsullik binosining balandligi haqiqatan ham me’yordan biroz oshadi. Bu masala amerikaliklar bilan muzokaralarda tor-mor bo‘lgan. Faqatgina yer maydonining 1,5% qismida texnik elementlar — ventilyatsiya shaxtalari va aloqa antennalari uchun balandlik chegarasini oshirishga ruxsat berilgan. Yer maydonining ko‘rinishini sayt orqali ko‘rish mumkin.

G‘arbiy Qozog‘iston viloyatida noma’lum dron qulagani bo‘yicha Tashqi ishlar vazirining birinchi o‘rinbosari Aqan Raxmetullin izoh berdi, deb xabar bermoqda Tengrinews.kz. Majlisda jurnalistlar TIVdan dronning kimga tegishli ekani haqida so‘rashdi. Raxmetullin bu borada rasmiy bayonot keyinroq e’lon qilinishini ma’lum qildi. "Albatta, bayonot bo‘ladi, lekin hozircha bu dron qayerdan kelgani va kimga tegishli ekani noma’lum. Tergov ishlari olib borilmoqda. Kim tomonidan uchirilgani aniqlangach, kerakli qarorlar qabul qilinadi", — dedi u. TIVning yana bir o‘rinbosari Alibek Kuantirov ham holat yuzasidan gapirdi: "U yerda texnik masalalar muhim — qayerdan kelgani, qayerga tushgani, kim ishlab chiqargani. Buni mutaxassislar aniqlaydi", — dedi u qisqacha. Eslatib o‘tamiz, bir kun oldin JoniBek tumanida noma’lum dron bo‘laklari topilgan edi. Politsiya ma’lumotlariga ko‘ra, ob’yekt aholi yashaydigan hududlardan yiroqda aniqlangan. Bu G‘arbiy Qozog‘istonda so‘nggi vaqtlarda qayd etilgan uchinchi bunday holat: 18-martda Tasqalin tumanida, 18-fevralda esa Uyalı qishlog‘i yaqinida ham shunday dron qulashlari sodir bo‘lgan.

Yaqinda olib borilgan innovatsion tadqiqotlar natijasida Gizadagi mashhur Misr piramidalari ostida “yer osti shahri” mavjudligi aniqlandi. The New York Post nashriga ko‘ra, olimlar Sintetik Aperturali Radar (SAR) va sun’iy yo‘ldosh tasvirlarini tahlil qilish orqali 2100 fut (640 metr) chuqurlikdagi vertikal silindrsimon tuzilmalar hamda 4000 fut (1220 metr) chuqurlikdagi noma’lum inshootlarni topishdi. Kashfiyot qanday amalga oshirildi? Arxeologlar va radar mutaxassislari “Amenti zallari”ni topish maqsadida yangi texnologiyalardan foydalanishdi. Ushbu tadqiqot natijalari Misr piramidalari ostidagi yer osti tuzilmalarini yangi nuqtayi nazardan o‘rganish imkonini berdi. Aniqlangan obyektlar quyidagilarni o‘z ichiga oladi: - Sakkizta vertikal silindrsimon artefakt. - Beshta kichik, xonaga o‘xshash tuzilma. - Yer osti koridorlari bilan bog‘langan majmualar. Mutaxassislarning fikricha, piramidalar qurilmasidan oldin bu joy qadimgi sivilizatsiyalar uchun muqaddas hudud bo‘lgan. Yangi topilmalar va ularning ahamiyati Tadqiqotchilar piramida markazida beshta alohida inshoot borligini tasdiqlashdi. Shuningdek, avval fir’avnning qabri deb hisoblangan binolardan biridagi sarkofag noto‘g‘ri interpretatsiya qilingani ma’lum bo‘ldi. Tadqiqotchi Lorens Konersning ta’kidlashicha, hozirgi texnologiya bu kabi qadimiy tuzilmalarni to‘liq o‘rganish uchun hali to‘liq yetarli darajada rivojlanmagan, lekin ushbu kashfiyot Misr piramidalari tarixi haqida yangi ma’lumotlarni olib kelishi mumkin. Yangi topilmalarning tarixiy ahamiyati shundan iboratki, ular piramidalar qurilishidan ancha oldinroq maxfiy yerosti infratuzilmalari mavjud bo‘lganini ko‘rsatadi. Kelgusidagi tadqiqotlar Hozirgi vaqtda olimlar erosti shaharining aniq maqsadini va u bilan bog‘liq madaniy yodgorliklarni o‘rganishda davom etmoqda. Kelgusida sun’iy intellekt va yuqori aniqlikdagi georadarlar yordamida piramidalar ostidagi yangi obyektlarni topish imkoniyati yanada oshishi kutilmoqda. Bu kashfiyot qadimgi Misr haqidagi tasavvurlarni o‘zgartirishi va piramidalar haqidagi ko‘plab sirlarni ochishi mumkin.

Vengriyaning Seksard shahrida noodatiy va qiziqarli voqea – qabr qazish bo‘yicha 18-xalqaro chempionat bo‘lib o‘tdi. Bu haqida Zamin.uz xabar berdi. Ushbu musobaqa mamlakatning Qabr qazuvchilar uyushmasi tomonidan aniq reja va tartib asosida tashkil etildi. Tadbir kasb sohasi nufuzini oshirishga xizmat qildi. Musobaqada ishtirokchilar ikki kishilik jamoalar shaklida qatnashdi. Ularga ikki soat vaqt berildi. Shu vaqt ichida har bir jamoa 200x80 santimetr o‘lchamda va 160 santimetr chuqurlikda qabr qazishi kerak edi. Ushbu qoidalar ishtirokchilardan nafaqat mahorat, balki diqqat va tezkorlikni ham talab qildi. Chempionat yakunida Parakletosz Nonprofit jamoasi g‘olib deb topildi. Bu jamoa ketma-ket ikkinchi yil chempionlikni qo‘lga kiritdi, bu ularning puxta tayyorgarligi va kasbiy darajasining yuqori ekanligini ko‘rsatdi. Tashkilotchilarning ta’kidlashicha, bunday musobaqalar kasb nufuzini oshirish bilan birga, yosh avlodni professional mutaxassislar bilan yaqindan tanishtiradi. Shuningdek, ishtirokchilarga jamoaviy hamkorlik va sog‘lom raqobat muhitida ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Bu tadbirlar kasbiy malakani oshirish va sohani yanada rivojlantirish uchun muhim ahamiyatga ega.

London shahrida tarixdagi eng yirik namoyishlardan biri bo‘lib o‘tdi. Bu haqida Zamin.uz xabar berdi. Ma’lumotlarga ko‘ra, taxminan 1,5 million kishi «Qirollikni birlashtir» shiori ostida ko‘chalarga chiqdi. Ushbu katta aksiya Temza daryosining janubiy sohilida joylashgan Sazerk tumanida boshlandi. Namoyishchilar poytaxt markaziga yo‘nalib, Uaytholl hukumat binosi tomon harakat qilishdi. Ular Vestminster ko‘prigidan o‘tib, asosiy yig‘ilish joyi bo‘lgan bosh vazir Kir Starmerning qarorgohi oldidagi ko‘chada to‘plandi. Tashkilotchilarning ma’lumotlariga ko‘ra, ushbu yirik harakatni English Defence League harakati asoschisi Tommi Robinson uyushtirgan. London ko‘chalarida yig‘ilgan odamlar turli plakatlar, shiorlar va da’vatlar bilan chiqish qildi. Kuzatuvchilar ta’kidlashicha, bu namoyish Buyuk Britaniyaning siyosiy jarayonlariga jiddiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Shuningdek, namoyish nafaqat ishtirokchilar soni bilan, balki uyushganligi va siyosiy rang-barangligi bilan ham tarixiy voqea sifatida e’tirof etildi. Bu harakat mamlakatdagi siyosiy muhitda yangi davr boshlanishiga sabab bo‘lishi kutilmoqda. London aholisi tomonidan keng qo‘llab-quvvatlangan ushbu namoyish siyosiy faollik va birlashishning yorqin namunasi bo‘ldi.

Ozarbayjonda 2025 yil iyul oyidan boshlab qarindoshlar nikohi qonun bilan taqiqlanganidan so‘ng to‘ylar soni sezilarli darajada kamaydi. Bu haqda Zamin.uz xabar berdi. Masalan, iyun oyida 5 mingdan ortiq nikoh qayd etilgan bo‘lsa, iyul oyida bu ko‘rsatkich 2 694 taga tushdi. Mutaxassislar bu o‘zgarishlarni yaqindan qarindoshlar o‘rtasidagi nikohlarni taqiqlovchi qonunning kuchga kirishi bilan bog‘lamoqda. Qonunga ko‘ra, umumiy bobosi yoki buvasi bo‘lgan aka-uka va opa-singil farzandlari, shuningdek, biologik qarindosh bo‘lgan amakivachchalar va xolavachchalar o‘rtasida nikoh to‘liq man etilgan. Ushbu qonunning asosiy maqsadi genetik nuqsonlar bilan tug‘iladigan bolalar sonini kamaytirish va sog‘lom avlodni ta’minlashdir. Tibbiyot mutaxassislari ta’kidlaganidek, qarindoshlar o‘rtasidagi nikohlar ko‘pincha irsiy kasalliklar yuzaga kelishiga sabab bo‘ladi, bu esa kelajak avlod sog‘lig‘iga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ozarbayjon Adliya vazirligining ma’lumotlariga ko‘ra, 2025 yilning yanvaridan iyuligacha mamlakatda 12 146 ta ajrim holati qayd etilgan, bu ko‘rsatkich o‘tgan yilga nisbatan biroz kamaygan. Har 1000 kishi hisobiga ajrimlar darajasi 2,1 dan 2,0 ga tushgan. Yangi qonunga muvofiq, nikoh tuzish uchun ariza berayotgan shaxslar qarindoshlik darajasini aniqlash maqsadida tug‘ilganlik haqidagi guvohnoma hamda ota-onalarining hujjatlarini taqdim etishlari shart. Agar qonun buzilishi aniqlansa, bunday holatlar uchun ma’muriy yoki jinoiy javobgarlik belgilanadi. Ushbu qoidalar sog‘lom va barqaror jamiyat qurishga xizmat qiladi.

Fransiyada prezident Emmanuel Makronning faoliyatiga nisbatan yangi impichment jarayoni boshlandi. Bu haqida Zamin.uz xabar berdi. Parlamentda 104 nafar deputat ushbu tashabbusni qo‘llab-quvvatlab, respublika prezidentiga nisbatan ishonchsizlik masalasini rasmiy kun tartibiga kiritdi. “Insoumise France” partiyasi raisi Matild Pano ta’kidlashicha, 10 sentyabr kuni mamlakat bo‘ylab o‘tkazilgan ommaviy norozilik namoyishlaridan so‘ng ekologlar va kommunistlar bilan birgalikda 104 deputat Makronga impichment e’lon qilish tashabbusini imzoladi. Unga ko‘ra, prezident o‘z lavozimidan iste’foga chiqishi lozim. 10 sentyabr kuni “Hammasini yoping” shiori ostida Fransiya bo‘ylab yirik namoyishlar o‘tkazildi. Norozilar hukumatning iqtisodiy siyosatini tanqid qilib, byudjetni qisqartirishga qarshi chiqdi. Namoyishlar davomida ko‘chalar to‘silib, chiqindi qutilari yoqildi va politsiya bilan to‘qnashuvlar yuz berdi. Parlamentdagi ovoz berishda 364 deputat qarshi ovoz bergan bo‘lsa, 194 nafari hukumatga ishonchsizlik bildirdi. Natijada bosh vazir Fransua Bayru hukumati iste’foga chiqdi. Namoyishlardan so‘ng mamlakatning ko‘plab shaharlarida fuqarolar ommaviy yig‘ilishlar va ko‘cha bayramlari o‘tkazdi. Bu siyosiy vaziyat aholining diqqatini jalb qilganini ko‘rsatmoqda. Hozirda Fransiyadagi siyosiy inqirozning rivojlanishi va Makronning lavozimda qolishi yoki iste’foga chiqishi nafaqat mahalliy, balki xalqaro hamjamiyat tomonidan ham diqqat bilan kuzatilmoqda.

Tailandda 21 yoshli erkak 11 oylik qizini jonli efirda osib o‘ldirdi. Bu haqda Zamin.uz xabar berdi. Bu haqda The Mirror nashri xabar berdi. Hodisa Facebook ijtimoiy tarmog‘idagi jonli videotranslyatsiya vaqtida sodir bo‘lgan. Erkak avval qizini osib o‘ldirgan, so‘ngra o‘z joniga qasd qilgan. Ushbu voqea jamoatchilik orasida katta shov-shuvga sabab bo‘ldi. Politsiya xodimlari ota va qizning jasadini Pxuketdagi tashlandiq mehmonxonada topdi. Dastlabki ma’lumotlarga ko‘ra, erkakning bu qotillik harakati uning rafiqasi bilan yuzaga kelgan nizo sabab bo‘lgan. Hodisa ota-ona va oila munosabatlaridagi muammolarni yana bir bor ochib berdi. Bu voqea ota-onalar va oilalarga internet va ijtimoiy tarmoqlardagi xavflarga nisbatan ogohlikni oshirish zarurligini ko‘rsatmoqda. Jonli efirda bunday nopok harakatlarni namoyish qilish psixologik va ijtimoiy salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Hozirda voqea Pxuketdagi huquq-tartibot organlari tomonidan tergov qilinmoqda. Ota-onalarga farzandlarining xavfsizligini ta’minlash, internetda ehtiyotkorlik bilan harakat qilish hamda oilaviy muammolarni hal etish muhimligi yana bir bor eslatilmoqda.

AQSH Mudofaa ilg‘or tadqiqot loyihalari agentligi (DARPA) inson qon tanachalarini yangilashga qaratilgan Smart-Red Blood Cells (Smart-RBC) dasturini taqdim etdi. Bu haqda Zamin.uz xabar berdi. Ushbu loyiha sintetik biologiya texnologiyalari yordamida modifikatsiyalangan qizil qon hujayralarini yaratishga yo‘naltirilgan. Ma’lumotlarga ko‘ra, Smart-RBC dasturining asosiy maqsadi — fiziologik signallarni aniqlay oladigan, tez va samarali qaror qabul qiladigan, shuningdek ularga javob bera oladigan “aqlli” qon hujayralarini ishlab chiqishdir. Bu hujayralar og‘ir sharoitlarda organizmning hayotiy funksiyalarini saqlashga, qonning holatini barqaror tutishga va jarohat yoki stress paytida insonning omon qolish imkoniyatlarini oshirishga yordam beradi. DARPA tomonidan berilgan ma’lumotlarga ko‘ra, Smart-RBC hujayralari uchta asosiy vazifani bajaradi: birinchidan, biomarkerlarni aniq aniqlash; ikkinchidan, ma’lumot asosida tez va oqilona qaror qabul qilish; uchinchidan, metabolik hamda fiziologik jarayonlarga ta’sir qiluvchi zarur molekulalarni ishlab chiqarish. Loyihaning dastlabki bosqichida jismoniy barqarorlikni ta’minlash va qonning qotib qolish jarayonini (gemostaz) mustahkamlashga e’tibor qaratiladi. Kelajakda Smart-RBC hujayralari termoregulyatsiya, universal qon mosligi va yuqori balandliklarda ham samarali ishlash imkoniyatlariga ega bo‘lishi rejalashtirilgan. Loyiha jami 36 oy davom etadi va ikki bosqichdan iborat. Birinchi bosqichda tadqiqotchilar ildiz hujayralarining differensiyalash jarayonida sintetik sxemalarni integratsiya qilish va ularning yetuk qizil qon hujayralarida funksional holatini saqlab qolish imkoniyatini o‘rganadilar. Ikkinchi bosqichda tizimlarni takomillashtirish, ularning samaradorligini sinovdan o‘tkazish va real sharoitlarda namoyish qilish ko‘zda tutilgan. Hozirda loyiha dastlabki bosqichda bo‘lib, inson organizmining omon qolish, chidamlilik va qiyin sharoitlarga moslashish qobiliyatini sezilarli darajada oshirishga qaratilgan. Shu bilan birga, Pentagon sintetik biologiya sohasidagi ilg‘or va strategik tadqiqotlarga katta mablag‘ ajratayotganini ko‘rsatmoqda.

Florida shtatida yuk mashinasi ishtirokidagi baxtsiz hodisa natijasida uch kishi halok bo‘ldi. Bu haqda Zamin.uz xabar berdi. Bu voqea Hindistondan kelgan haydovchi Harjinder Singx boshqaruvidagi yuk mashinasida sodir bo‘lgan. Hozirda Harjinder Singx qamoqda saqlanmoqda va unga qotillik ayblovi qo‘yilgan. Ushbu hodisadan so‘ng AQShda yashovchi hindistonlik haydovchilarga nisbatan bosim kuchaygan. Ba’zi haydovchilar ayrim shtatlarga borishdan cho‘chiyapti, boshqalari esa yo‘lda haqorat va tahqirlarga uchramoqda. Hindistonlik haydovchilar AQSh yuk tashish sohasida muhim o‘rin tutadi. Rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, ularning 750 mingdan 150 ming nafari yuk mashinasi haydovchisi sifatida faoliyat yuritmoqda. Mutaxassislar bir kishining xatosi butun jamoaga nisbatan adolatsizlik ekanligini ta’kidlamoqda. Ularning fikricha, muammoni hal qilish uchun til bilimi va litsenziya qoidalari adolatli va aniq tartibga solinishi zarur. Shunday qilib, barcha haydovchilarga teng munosabatda bo‘lish muhimdir.

Farg‘ona viloyatining Buvayda tumanida yashovchi 130 yoshli Huwaydo Umarova (Toshmatova) O‘zbekiston tarixida eng keksa inson sifatida rasmiy ravishda tan olindi. Bu haqida Zamin.uz xabar berdi. Bu haqda Adliya vazirligi ma’lum qildi. Vazirlik tomonidan “Hech bir shaxs hujjatsiz qolmaydi” aksiyasi doirasida tumanning “Qoraqum” mahallasida o‘tkazilgan ro‘yxatlash ishlari vaqtida Huwaydo momoning tug‘ilgan sanasi hujjatlarda qayd etilmagani aniqlangan. Buvayda tumani Adliya bo‘limining arizasi asosida fuqarolik ishlari bo‘yicha Qo‘qon tumanlararo sudining sayyor majlisida mazkur masala ko‘rib chiqildi. Sud qaroriga ko‘ra, Huwaydo Umarova 1895 yil 1-yanvarda Buvayda tumanida tug‘ilgani rasmiy tasdiqlandi. Shu tariqa, Huwaydo momo hozirda O‘zbekistonda eng yoshi ulug‘ shaxs sifatida e’tirof etildi. Adliya vazirligi bildirishicha, endilikda u Ginnes rekordlar kitobiga dunyodagi eng keksa inson sifatida kiritilishi mumkin. Eslatib o‘tamiz, ilgari Huwaydo momo haqida turli xabarlar mavjud bo‘lgan, ammo uning yoshini tasdiqlovchi rasmiy hujjatlar bo‘lmagan. Sud qaroridan so‘ng bu ma’lumot qonuniy kuchga ega bo‘ldi. Voqealar rivojini kuzatishda davom etamiz.