O‘zbekistonning yirik shaharlarida, xususan Toshkent va Samarqandda uy-joy qurilishi faol sur’atlarda rivojlanayotgan sharoitda, yangi kvartiralarning nafaqat arxitektura go‘zalligi va qulayligi, balki ekologik xavfsizligi masalalari ham dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Bu haqida Upl.uz xabar berdi.
Xalqaro ilmiy tadqiqotlar natijalari zamonaviy bino ichidagi muhit sifati bilan u yerdagi aholining sog‘lig‘i orasida bevosita bog‘liqlik mavjudligini ko‘rsatmoqda. Asosiy muammo qurilish materiallaridan chiqadigan kimyoviy bug‘lanmalar va mikroiqlim buzilishidir.
Eng katta xavf manbai sifatida uchuvchi organik birikmalar (UOB) hisoblanadi. Bu guruhga formaldegid, benzin, toluol va ksilol kabi moddalar kiradi, ular yangi kvartiralardagi turli manbalardan havoga tarqaladi.
Bular orasida bo‘yoq qoplamalari, DSP va MDF panellari, mebel ishlab chiqarishda ishlatiladigan materiallar, vinil oboylar, laminat va linoleum kabi pollar, shuningdek turli yopishtiruvchi va hermetik vositalar bor. Materiallarning degazatsiya jarayoni bir necha oy yoki hatto yillar davom etishi mumkin, bu esa zararli moddalar miqdorini doimiy ravishda saqlab turadi.
UOBlarning inson organizmiga ta’siri tizimli bo‘lib, ko‘z va nafas yo‘llari shilliq qavatlarini zararlaydi. Bu holat tomoq quruqligi, quruq yo‘tal va burun tiqilishi kabi belgilar bilan namoyon bo‘ladi.
Uzoq muddatli ta’sir immunitetning zaiflashishiga olib keladi, natijada nafas yo‘llari virus va bakteriyalariga qarshi himoya kamayadi. Mutaxassislar bunday holatlarni “kasal bino sindromi” deb atashadi, bunda odamlar bosh og‘rig‘i, surunkali charchoq va allergik reaksiyalarni kuchayishini sezadilar.
Formaldegid va benzin kabi ba’zi moddalar saraton keltirib chiqaruvchi xususiyatga ega bo‘lib, organizmda to‘planishi mumkin. Yangi qurilishlarda qolgan namlik muammosi ham vaziyatni yanada murakkablashtiradi.
Qurilishda ishlatilgan beton va ohakli aralashmalar to‘liq qurimagan holda foydalanishga topshirilganda, ular doimiy namlik bug‘ini chiqaradi. Yomon shamollatish bilan birgalikda bu sharoit Aspergillus va Penicillium kabi mog‘or zamburug‘lari rivojlanishiga qulay muhit yaratadi.
Ularning sporasi kuchli allergen bo‘lib, bronxial astma va boshqa nafas olish kasalliklarini keltirib chiqarishi mumkin. Ayniqsa, mikotoksinlar — mog‘orning toksik chiqindilari — sog‘liq uchun katta xavf tug‘diradi.
Energiya samaradorligini oshirishga qaratilgan zamonaviy texnologiyalar ham muammoni kuchaytirishi mumkin. Plastik derazalar issiqlikni yaxshi ushlab turadi va tashqi shovqinni kamaytiradi, ammo tabiiy havo almashinuvini deyarli to‘xtatadi.
Shamollatish tizimi bo‘lmasa, kvartirada havo to‘planib, UOB, mog‘or sporalari va karbonat angidrid darajasi oshadi. Natijada qulaylikka intilish zararli ekologik muhitni yuzaga keltiradi.
Mutaxassislar xavflarni kamaytirish uchun kompleks choralar ko‘rishni tavsiya etadi. Jumladan, xonalarni kuniga bir necha marta 10-15 daqiqa davomida shamollatish, shuningdek, devor yoki deraza ramkalariga kiruvchi havo klapanlarini o‘rnatish lozim.
Namlik nazorat qilinishi kerak, radiatorlar uchun dekorativ ekranlardan foydalanish havo aylanishini buzadi va namlikni oshiradi. Ta’mirlashda va mebel tanlashda ekologik sertifikatga ega, kam ifloslovchi materiallarni tanlash muhimdir.
Bundan tashqari, uy havosining sifatini o‘lchash uchun maxsus asbob-uskunalar yordamida CO2, formaldegid va uchuvchi organik birikmalar darajasini doimiy nazorat qilish tavsiya etiladi. Yangi uy-joy majmualarida sog‘lom muhit yaratish quruvchilar, nazorat organlari va uy egalari hamkorligida amalga oshirilishi lozim.
Yuqori sifatli shamollatish tizimlariga va ekologik toza materiallarga sarmoya kiritish sog‘liqni saqlash va uzoq umr ko‘rish uchun muhimdir. NASA tomonidan 1980-yillarda o‘tkazilgan “Toza havo tadqiqoti” shuni ko‘rsatdiki, spatifillum, sansevieriya va xlorofitum kabi xonadon o‘simliklari havodagi zararli organik birikmalarni, jumladan benzin, formaldegid va trixloretilen
