Said Abdulla-xon, Xiva xonligining so‘nggi hukmdori, o‘z hayotini saroy va hokimiyatdan uzoqda yakunladi. Bu haqida Upl.uz xabar berdi.
Uning taqdiri hayotning qanchalik keskin o‘zgarishi mumkinligini ko‘rsatadi. Said Abdulla-xon 1871 yilda tug‘ilgan va 1918 yilda xonlikni boshqargan, ammo uning hukmronligi uzoq davom etmadi.
1920 yilda bolsheviklar tomonidan ag‘darilishi natijasida Xiva xonligi tugadi. Shundan so‘ng uning hayotida yangi davr boshlandi, ko‘plab qiyinchilik va o‘zgarishlarga to‘la.
Unga nisbatan qilingan siyosiy bosimlar sababli, Said Abdulla-xon qamoqqa olinib, keyinchalik SSSR tarkibidagi Ukraina hududida joylashgan Krivoy Rog shahriga surgun qilindi. Bu shaharda u «Bol’shevik» nomli konning qo‘riqchisi bo‘lib ishladi.
Krivoy Rog hech qachon Rossiya tarkibida bo‘lmagan, balki Sovet Ittifoqi hududida joylashgan edi. 1920 yil fevral oyida taxtdan voz kechganidan so‘ng, u Cheka nazoratiga tushdi va bir necha lagerlarda saqlandi.
1922 yilda ozod etilganidan keyin oilasi bilan birga ishlash uchun joy qidirdi, ammo dastlab ish topa olmadi. Keyin ular qishloq xo‘jaligi sovxoziga ko‘chib o‘tishdi va 1924 yilda Krivoy Rogga kelib, u yerda kon qo‘riqchisi sifatida ish boshladi.
Krivoy Rogda yashash oson bo‘lmadi. U rus va ukrain tillarini bilmas edi, bu esa mahalliy aholiga qo‘shilish va muloqot qilishni qiyinlashtirdi.
Mahalliylar uni «Xon» deb chaqirishgan, lekin bu uning sobiq maqomiga hurmat belgisi emas, balki taxallus edi. U va uning oilasi oddiy sharoitda yashadi.
1933 yilda Said Abdulla-xon dizenteriya kasalligiga chalingan va kon shifoxonasida davolangan, ammo bir oy o‘tib vafot etgan. Uning o‘limi kasallik va ochlikning kombinatsiyasi sababli yuzaga kelgan.
U Krivoy Rogdagi mahalliy qabristonga dafn etildi. Ba’zi manbalar uning o‘lim joyini noto‘g‘ri ko‘rsatgan, masalan, Moskva deb yozilgan, lekin tarixchilar uning oxirgi kunlari aynan Krivoy Rogda o‘tganini tasdiqlashadi.
Uning oilasi ham shu shaharda qolgan. Qiziq tomoni, uning jiyani Abdurashul Madyarov Krivoy Rogda turmush qurgan, uy qurib, shu yerda yashab kelmoqda.
Said Abdulla-xonning o‘g‘li ham keyinchalik Osh shahriga ko‘chib o‘tgan, ammo u ham qiyinchiliklarga duch kelgan, hatto qamoq jazosini o‘tagan. Boshqa hukmdorlar kabi, Said Abdulla-xon ham o‘z hukmronligini yo‘qotgach, oddiy ishda ishlashga majbur bo‘ldi.
Bu uning shaxsiy tarixida hamda o‘sha davr siyosiy o‘zgarishlarida muhim o‘rin tutadi. Krivoy Rog o‘sha paytda sanoat markazi bo‘lib, konlarda ishlash qiyin va mashaqqatli edi.
U o‘zining ilgari egallagan maqomi va yoshi bilan bog‘liq qiyinchiliklarga qaramay, yangi hayotga moslashishga harakat qildi. 1933 yildagi vafoti Xiva xonligining bevosita avlodlaridan so‘nggi hukmdorning hayot yo‘lining yakunidir.
Tarixiy voqealarni yaxshiroq tushunish uchun voqealar ketma-ketligini ko‘rib chiqish muhimdir. 1920 yilda u qo‘lga olinib, surgun qilindi.
1920-1922 yillarda lagerlarda saqlandi. 1922 yildan boshlab nazorat ostida bo‘lsa-da, erkinlikka erishdi.
1924 yilda Krivoy Rogda ish boshladi va 1933 yilda vafot etdi. Bu sana va voqealar uning hayotidagi keskin o‘zgarishlarni ko‘rsatadi.
Tarixiy manbalar, jumladan ensiklopediya va ishonchli saytlar uning hayoti va surgun davrini tasdiqlaydi. Ba’zi noto‘g‘ri ma’lumotlar, masalan, Moskva haqida gaplar, uning Rossiyada qisqa vaqt bo‘lganligi tufayli yuzaga kelgan chalkashlikdir.
Said Abdulla-xon Chingizxonning kungrat sulolasidan bo‘lgan vorisi hisoblanadi va uning 1933 yildagi o‘limi Xiva xonligida Chingizxon avlodlarining to‘g‘ridan-to‘g‘ri huk
