Turkiyaning tarixiy dramalari, xususan, xalqaro bozorda "Buyuk asr" nomi bilan mashhur bo‘lgan serialning global muvaffaqiyati XVI asr dunyo tarixining muhim shaxslaridan biriga bo‘lgan qiziqishni kuchaytirdi. Bu haqida Upl.uz xabar berdi.
Ammo Yevropada "Buyuk" deb atalgan Usmoniylar imperiyasining o‘nchi sultoni Sulaymon I ning nomi uning hukmronligining faqat tashqi, asosan harbiy va siyosiy tomonini aks ettiradi. Sharqda esa u "Qonunchi" laqabi bilan tanilgan, bu esa uning qonun chiqaruvchi sifatidagi rolini bildiradi.
Uning merosini tahlil qilganda, ulug‘vor g‘alabalar ortida davlatning chuqur institutsional islohotlari yotganligi ko‘rinadi. Sulaymon 1520 yilda 26 yoshida taxtga o‘tirgach, otasi Salim I dan kengaytirilgan va harbiylashtirilgan imperiyani meros qilib oldi.
Uning 46 yillik hukmronligi davrida davlat hududi eng yuqori cho‘qqisiga yetdi. Hokimiyatni mustahkamlab, Sulaymon bir qator yirik harbiy yurishlarni boshladi.
1521 yilda Dunay bo‘yidagi asosiy qal’a Belgrad qulab tushdi, bu Usmoniylarga Markaziy Yevropaga yo‘l ochdi. Keyingi yili Rodos oroli qo‘lga olindi va Sharqiy O‘rta yer dengizi ustidan to‘liq nazorat o‘rnatildi.
Uning Yevropadagi kengayishining cho‘qqisi 1526 yildagi Mohach jangida Vengriya qirolligi armiyasining mag‘lubiyati bo‘ldi, bu mamlakatning deyarli parchalanishiga olib keldi. 1529 yilda Vena qal’asiga bostirib kirish muvaffaqiyatsiz yakunlangan bo‘lsa-da, bu harakat butun nasroniy olamiga Usmoniy tahdidining darajasini ko‘rsatdi.
Dengizda esa Hayreddin Barbarossa boshchiligidagi flot O‘rta yer dengizida hukmronlik qildi, sharqda esa Sefaviylar Eroniga qarshi uzoq davom etgan urushlar boshlandi. Sulaymonning hukmronligi oxirida Usmoniylar hududi Jazoirdan Eron chegarasigacha, Vengriyadan Yamangacha kengaygan edi.
Biroq uning harbiy yutuqlari merosining faqat bir qismi hisoblanadi. Imperiyaning uzoq muddatli barqarorligi uchun eng muhim omil uning qonuniy islohotlari bo‘ldi.
Sulaymon dunyoviy qonunchilikni tizimlashtirib, "Qonun" deb ataluvchi kodeksni yaratdi. Ushbu qonunlar shariatni bekor qilmay, balki uni to‘ldirib, diniy huquq doirasiga kirmaydigan ma’muriy boshqaruv, soliqlar, jinoyat huquqi va yer munosabatlarini tartibga soldi.
Sud tizimi tizimli ravishda qayta tashkil etilib, soliqlar yagona tartibga solindi va yer egaligi tizimi tartibga solindi. Bu esa mahalliy hokimlar va paşalarning hokimiyatini kamaytirib, markaziy hukumatning kuchayishiga xizmat qildi.
Ana shu faoliyati uchun unga vatanda "Qonunchi" laqabi berildi. Sulaymonning hukmronligi madaniyat sohasida ham mislsiz yuksalishga sabab bo‘ldi.
Istanbul dunyo madaniyatining asosiy markazlaridan biriga aylandi. Sulaymon homiyligida buyuk me’mor Mimar Sinan faoliyat ko‘rsatdi va u Sulaymoniy masjidini yaratdi.
O‘zi shoir sifatida Muhibbi taxallusi bilan she’rlar yozgan sulton adabiyot, kalligrafiya va zargarlik san’ati rivojiga katta hissa qo‘shdi. Uning saroyi boyligi bilan mashhur bo‘lib, bu Yevropa elchilari va hukmdorlarida "Buyuk" hukmdor tasvirini shakllantirdi.
Ichki siyosatda Sulaymon ko‘p millatli va ko‘p dinli imperiyani boshqarishda pragmatik yondashuvni qo‘lladi. "Millet" tizimi doirasida musulmon bo‘lmagan jamoalar – pravoslav xristianlar, armanlar, yahudiylar diniy, ta’lim va oilaviy huquq masalalarida katta mustaqillikka ega bo‘ldilar.
Ayniqsa, yahudiylarga nisbatan diniy bag‘rikenglik siyosati, ular Yevropadagi ta’qiblardan qochib kelgan bir paytda, Yevropadagi dini urushlarga qarama-qarshi edi. Hatto uning vafoti ham davlat siyosatining pragmatikligi namunasidir.
Sulaymon 1566 yilda Vengriya qal’asi Sigetvarni qamal qilgan paytda vafot etdi. Uning o‘limi bir necha hafta davomida armiya old
