Dunyo yangiliklari

Yunonistonning Lefkada orolida arxeologlar tomonidan uzoq vaqt davomida noma’lum bo‘lib kelgan qadimgi yunon amfiteatri qoldiqlari aniqlandi. Mamlakat Madaniyat vazirligining rasmiy xabariga ko‘ra, Qulmos tepaligida 2015 yilda boshlangan qazishmalar natijasida ushbu yodgorlikka oid ko‘plab jismonan saqlanib qolgan elementlar kashf etildi. Ming yillik tarix quyida ochildi Qazishmalar chog‘ida 21 qatordan iborat tomosha zali — kavaya topildi. Odatdagi an’anaga ko‘ra, u gorizontal yo‘lak — diazoma bilan ikkita qismga ajralgan bo‘lishi mumkin. Uning yuqori qismida yana uch qator o‘rindiq bo‘lgan. Arxeologlar tomosha zali devorlari orasidagi masofa 20–28 metr bo‘lganini aniqlashdi. Garchi teatr qurilishi to‘liq yakunlanmagan bo‘lsa-da, u 3500 nafar tomoshabinni sig‘dira oladigan bo‘lgan. Qurilish to‘liq yakunlanganda, sig‘imi 10–11 ming kishigacha yetishi mumkin edi. Orxestra va sahna elementlari ajablantiradi Diametri 16,65 metr bo‘lgan, qoyaga o‘yilgan va tosh bilan o‘ralgan orxestra maydoni tadqiqotchilar e’tiborini tortdi. U xor va aktyorlar chiqishi uchun xizmat qilgan. Shuningdek, sahna hududidan topilgan qumtosh ustunlar va ionik uslubdagi peshtoqka tegishli arxitektura elementlari — logia (tashqi galereya) bo‘laklari ham ajralib turadi. Badiiy naqshlar — madaniyat darajasi belgisi Teatrning alohida diqqatga sazovor qismlaridan biri — delfinlar, qushlar va sher panjalari tasvirlangan uchta tosh taxt bo‘ldi. Bunday o‘rindiqlar, ehtimol, ruhoniylar yoki mahalliy amaldorlar uchun ajratilgan. Teatr nega tashlab ketilgan? Tadqiqotchilar ta’kidlashicha, teatr miloddan avvalgi 31 yilda Rim imperatori Avgust tomonidan Lefkada aholisi Nikopolga ko‘chirilgandan so‘ng o‘z faoliyatini to‘xtatgan. Shundan keyin qadimgi polis tanazzulga yuz tutib, teatr binolari qisman buzilgan va qurilish materiallari sifatida ishlatilgan. Qimmatli meros – tiklanish ostonasida Qishloq xo‘jaligi va vaqt ta’siriga qaramasdan, teatrning pastki qismi yaxshi holda saqlangan. Hozirda yodgorlikni saqlash bo‘yicha ishlar yakuniga yetkazilgan, Gretsiyaning madaniy rivojlanish dasturi doirasida loyihani amalga oshirish uchun tasdiq kutilmoqda. Qadimdan qolgan sahna yana jonlanadimi? Lefkadada topilgan ushbu amfiteatr nafaqat arxeologiya dunyosi uchun, balki butun insoniyat sivilizatsiyasi tarixini o‘rganishda muhim manba hisoblanadi. Bu hududda ellinistik davrda madaniyat va san’at qanday avj olganini yana bir bor tasdiqlaydi.

Pfizer semirishga qarshi Danuglipron dori vositasi ustidagi ishlarni to‘xtatdi, deb bloomberg.com xabar berdi. Sabab — klinik sinovlarda bir ishtirokchida jigar bilan bog‘liq jiddiy nojo‘ya ta’sir aniqlandi. Kompaniya bu qaror orqali vazn kamaytiruvchi dorilar bozoridagi yetakchilar — Novo Nordisk va Eli Lilly bilan raqobatni to‘xtatishi mumkin. Pfizer sinovlarning so‘nggi bosqichini o‘tkazmaydi va e’tiborni semirishga qarshi erta bosqichdagi yechimlarga qaratadi. Bloomberg xabariga ko‘ra, COVID-19 davrida katta daromad olgan Pfizer endi vazn yo‘qotish bozorida faol harakat qilmoqchi edi. Bu soha 2030 yilga kelib 130 milliard dollarga yetishi kutilmoqda.

Xitoy kamyob yer minerallari va magnitlar eksportini to‘xtatdi, deb finance.mail.ru xabar berdi. Ushbu materiallar avtomobilsozlik, aerokosmik texnika, yarimo‘tkazgichlar va harbiy pudratchilar uchun zarurdir. Eksportning to‘xtatilishi AQSh prezidenti Donald Tramp tomonidan joriy etilgan import bojlaridan so‘ng yuzaga kelgan savdo keskinligi fonida amalga oshirildi. Xitoy hukumati ayni paytda yangi eksport nazorati tizimini ishlab chiqmoqda. NYTga ko‘ra, bu tizim ayrim kompaniyalar, jumladan AQSh harbiy pudratchilari uchun eksportni cheklashi mumkin. 4-aprel kuni Xitoy to‘liq qayta ishlanadigan 6 turdagi og‘ir kamyob metallar hamda magnitlar eksportini faqat maxsus litsenziya asosida ruxsat berdi. Ushbu mahsulotlarning 90 foizi Xitoyda ishlab chiqariladi. Nashrning ta’kidlashicha, kamyob magnitlar Xitoy eksportining umumiy hajmida katta ulushga ega emas, shuning uchun bu cheklovlar iqtisodiyotga jiddiy zarar yetkazmaydi.

So‘nggi vaqtlarda ayrim firibgar shaxslar O‘zbekiston fuqarolarini Turkiyada yuqori maoshli ish bilan ta’minlash va’dasi bilan aldayotgan holatlar keskin ko‘paymoqda. Ushbu aldamchi sxemalar asosan tanish-bilishlar orqali amalga oshirilmoqda. Firibgarlar ish, uy-joy va hujjat masalalarida yolg‘on va’dalar berib, vatandoshlarimizni og‘ir holatga tushirmoqda. Noqonuniy ish faoliyati qanday muammolarga olib keladi? Agar bunday firiblarga ishonib, Turkiyada noqonuniy ish faoliyati boshlansa, quyidagi jiddiy oqibatlarga duch kelinadi: Va’da qilingan ish haqi berilmasligi, yoki ancha kam to‘lanishi; Og‘ir va xavfli ish sharoitlari, ish joyida yetarli xavfsizlik choralarining yo‘qligi; Ish beruvchi tomonidan haqorat yoki bosim, ba’zi hollarda xatto ekspluatatsiya; Noqonuniy ishlash tufayli deportatsiya va katta miqdordagi jarimalar; Pul olingach vositachi “yo‘qolib qolishi”, aeroportda kutib olish bo‘yicha yolg‘on va’dalar. Qonuniy ishlash uchun qanday ruxsat talab etiladi? Turkiyada ishlashni istagan har qanday chet el fuqarosi qonuniy ish ruxsatnomasi — Chalıshma İzni'ga ega bo‘lishi shart. Bu hujjat Turkiya Respublikasi Xorijliklar va Mehnat ishlari idorasi tomonidan rasmiylashtiriladi. Agar shaxsda mazkur ruxsatnoma mavjud bo‘lmasa, ishlash qonuniy hisoblanmaydi va yuqorida zikr etilgan oqibatlar yuzaga kelishi mumkin. Ogoh bo‘ling va yaqinlaringizni ham ogohlantiring Bunday firiblar qurboniga aylanmaslik uchun: Hech qanday holatda rasmiy hujjatlarsiz va shartnoma tuzmasdan xorijga yo‘l olmang. Ish taklif qilayotgan shaxs haqida to‘liq ma’lumot va rasmiy litsenziya talab qiling. Turkiyada ishlash shartlari, vizalar va ish ruxsatnomalari haqida elchixona va tegishli organlardan to‘g‘ridan to‘g‘ri ma’lumot oling. Ish va’dasiga emas, hujjatga ishoning Turkiyada ishlash orzusi ko‘plar uchun imkoniyat darvozasi bo‘lishi mumkin, ammo u firibgar qo‘lida qorong‘u to‘siqqa aylanishi ham ehtimol. Hech qachon hech kimga pasportiingizni bermang, rasmiy hujjatlarsiz harakat qilmang va kerak bo‘lsa, huquqni muhofaza qiluvchi organlarga murojaat qilishdan tortinmang.

13 aprel, yakshanba kuni Ukraina hududidagi Sumi shahriga berilgan raketa zarbasi kamida 34 kishining hayotiga zomin bo‘ldi. Voqeadan so‘ng AQSh Milliy xavfsizlik kengashi vakili Bryan Hughes bu holat tinchlik muzokaralari zarurligini yana бир бор eslatganини таъкидлади. “Sumi hujumi — bu nega Donald Tramp urushni to‘xtatishga jiddiy yondashayotganiga kuchli javob”, — dedi u. AQSh davlat kotibi Marco Rubio ҳам бу fojeani Tinchlik tashabbuslarining sababi сифатида таърифлади. Trampнинг Украина бўйича махсус вакили Keith Kellogg эса шундай деди: “Harbiy одам сифатида nishonli zarbalar nimani anglatishini tushunaman. Bu zarba — qabul qilib bo‘lмас holat. Shuning uchun Tramp urushni tugatishga urinmoqda”. Trampning o‘zi bu hodisani “dahshatli fojia” деб atadi.

14 aprel, dushanbaga o‘tar kechasi Tojikistonda 4,5 magnitudali zilzila sodir bo‘ldi, deb zamin.uz xabar berdi. Yevropa-O‘rta Yer dengizi seysmologiya markaziga ko‘ra, zilzila soat 5:44 (Toshkent vaqti) da Rashtra shahridan 23 km uzoqlikda, 5 km chuqurlikda ro‘y bergan. Hozircha qurbonlar yoki zarar ko‘rganlar haqida rasmiy ma’lumot yo‘q. 13 aprelda esa Tojikistonda ikkita kuchli zilzila ro‘y bergan edi. Ularning epitsentrlari Rashtra tumani yaqinida, Dushanbedan 180 km sharqda bo‘lgan. AQSH Geologik xizmati ma’lumotlariga ko‘ra, birinchi zilzila 5,8 magnitudali bo‘lgan va O‘zbekiston hududida ham sezilgan. Toshkentda 2 ballik yer silkinishi qayd etilgan. So‘ngra soat 12:14 da ikkinchi zilzila sodir bo‘lgan. EMSC mutaxassislari uni 4,2 magnitudali deb baholagan. 13 aprel kuni RIA Novosti Tojikiston rasmiylariga tayangan holda, zilzila oqibatida 3 yoshli bola halok bo‘lganini xabar qildi.

Turkiyaning Istanbul shahrida 28 yoshli o‘zbekistonlik ayol turmush o‘rtog‘ini pichoqlab o‘ldirdi, deb Hurriyet xabar berdi. Voqea 6 aprel kuni Kartal tumanida sodir bo‘lgan. O‘zbekiston fuqarosi S.T. moddiy sabablarga ko‘ra 42 yoshli eri Emre Erim bilan janjallashib qolgan. Janjal mushtlashuvga aylangan. Shundan keyin ayol oshxona pichog‘i bilan eriga zarba bergan. So‘ng u taksi xizmatiga qo‘ng‘iroq qilib: — “Erim kasal, shifoxonaga olib borish kerak”, — deb chaqiruv bergan. Taksi haydovchisi voqea joyiga kelganda, erining qon ichida yotganini ko‘rib, darhol 112 raqamiga murojaat qilgan. Tibbiyot ва politsiya xodimlari kelib, ayolni qo‘lga olgan. Jasad sud-tibbiyot ekspertizasiga yuborilgan. Keyinchalik oila a’zolari tomonidan qabristonga olib ketilgan. Ma’lum qilinishicha, er-xotin 4 yildan buyon turmush qurgan, ularning 1 nafar farzandi bor.

AQSH Markaziy razvedka boshqarmasi (MRB) yaqinda juda hayratlanarli va sirli hujjatni oshkor qildi. Maxfiylikdan chiqarilgan ushbu hisobotga ko‘ra, sovet askarlari NUJ (noma’lum uchar jism) tarqatgan nur ta’sirida toshga aylangan. Hujjat 250 sahifali, voqea 1990 yillarda ro‘y bergan Bu haqdagi ma’lumot MRB veb-saytida e’lon qilindi. Unga ko‘ra: 1991 yilda SSSR parchalanganidan so‘ng, AQSH razvedkasi KGB arxividan 250 sahifali fayl qo‘lga kiritgan; Faylda fotosuratlar, chizmalar va voqea guvohlarining ko‘rsatmalari mavjud bo‘lgan. Hodisa Sibirda, harbiy qism ustidan NUJ uchgan Xabarga ko‘ra: 1989–1990 yillarda Sibirdagi sovet harbiy obyekti ustidan “likopcha shaklidagi” NUJ paydo bo‘lgan; U “yer-havo” raketa bilan urib tushirilgan; Yerga tushgandan so‘ng undan beshta “katta boshli va qora ko‘zli” gumanoid chiqqan. Askarlarning guvohligi — “oq nur va toshga aylanish” Ikkita omon qolgan askar so‘zlariga ko‘ra: “Kelgindilar bir-biriga yaqinlashib, oval shaklidagi jismga aylandi. U hushtak chaldi va yorqin oq nur chiqara boshladi. Bir necha soniyadan so‘ng nur kuchaydi va portladi. Bu paytda 23 askar toshga aylandi, faqat biz ikki kishi tirik qoldik. Biz soyada edik.” Qoldiqlar Moskva yaqinidagi maxfiy institutiga olib ketilgan MRB ma’lumotiga ko‘ra: NUJ va “toshga aylangan askarlar” maxfiy ilmiy-tadqiqot institutiga jo‘natilgan; Agar bu ma’lumotlar haqiqat bo‘lsa — bu juda xavfli voqelik bo‘lishi mumkin. Bu haqda rasmiy axborot berilmagan — Mazkur Sibirdagi hodisa haqida avval hech qachon rasman e’lon qilinmagan. — Hisobotda manba sifatida “Ternopol oqshomi” gazetasidagi “Kosmik qasos” sarlavhali maqola ko‘rsatilgan.

15–16 aprel kunlari Turkiya poytaxti Anqara shahrida Qora dengizda xavfsizlik bo‘yicha muhim uchrashuv bo‘lib o‘tadi, deb CNN Turk xabar berdi. Uchrashuvda Rossiya va Ukraina vakillari ham qatnashishi mumkin. Ammo tomonlar buni hozircha rasman tasdiqlagani yo‘q. Ushbu uchrashuv to‘g‘ridan to‘g‘ri yoki bilvosita o‘tkazilishini aniqlashtirilmagan. Turkiya Milliy mudofaa vazirligi ma’lum qilishicha, Anqarada xorijiy harbiy delegatsiyalar ishtirokida Qora dengizda xavfsizlik va tinchlikni ta’minlash borasida muzokaralar o‘tkaziladi. Davlatlar ro‘yxati e’lon qilinmagan. Vazirlik xabariga ko‘ra, muzokaralar Turkiya Harbiy-dengiz qo‘mondonligida bo‘lib o‘tadi. Unda Qora dengizdagi tinchlikni ta’minlash uchun harbiy-dengiz rejalashtirish masalalari muhokama qilinadi. 23–25 mart kunlari AQSH Saudiya Arabistonida Rossiya va Ukraina delegatsiyalari bilan alohida muzokaralar o‘tkazgan va tomonlar Qora dengizda o‘t ochishni to‘xtatishga keyingi bosqichda kelishishi mumkinligini bildirgan. Rossiya esa buning evaziga sanksiyalar olib tashlanishi va Rosselxozbank SWIFT'ga ulanishini talab qilmoqda. Ukraina prezidenti Zelenskiy Rossiyani “allaqachon manipulyatsiya boshlaganlikda” aybladi.

Ukraina prezidenti ofisi rahbarining o‘rinbosari Pavel Palisa ayollar uchun ham majburiy harbiy xizmat joriy etilishi kerakligini aytdi. U Bihus.Info’ga bergan intervyusida bu taklifni Isroil tajribasiga asoslagan. Palisaga ko‘ra, Rossiyadan xavf hali uzoq yillar saqlanadi ва 10–30 yilгача хавф давом этиши мумкин. – Harbiy xizmat jamiyatda faqat erkaklar uchun emas, barcha uchun majburiy tushuncha bo‘lishi kerak, – dedi u. Palisa Konstitutsiyada xizmat to‘g‘risidagi band borligini ва уни ayollar uchun ham qo‘llash кераклигини таъкидлади. – Agar fuqarolar davlat mablag‘idan ta’lim olsa ёки лавозим талаб қилса, армияда хизмат қилган бўлиши шарт, – деди у. Ma’lumotlarga ko‘ra, hozirda Ukraina Qurolli Kuchlari safida 68 ming ayol, shundan 48 ming nafari harbiy xizmatchi, 5 mingga yaqin ayol esa jangovar hududларда. Palisa bu uning shaxsiy fikri ekanini, prezident ma’muriyati бу фикрни қўллаб-қувватлашини кафолатламаслигини айтган.

Eron yadroviy dasturini cheklash evaziga AQSHdan bir qator shartlarni talab qilmoqda. Bu haqda The Wall Street Journal manbalari xabar berdi. Muzokaralar 12 aprel kuni Ummonda bilvosita tarzda o‘tkazilgan. Eron qanday shartlar qo‘ygan? Mazkur muzokaralarda Eron tomonidan qo‘yilgan asosiy talablar: AQSH Eronning atom energetikasini qamrab olgan sanksiyalarni yumshatishi kerak; Xorijdagi milliardlab dollarlik muzlatilgan aktivlarni blokdan chiqarishi kerak; Eron neftini sotib olayotgan Xitoy kompaniyalariga bosim to‘xtatilishi talab qilingan. Eron nima beradi? Bunday “imtiyozlar” evaziga Eron: 2015 yilgi yadroviy kelishuv doirasida belgilangan uran boyitish darajasiga qaytishga tayyor ekanini bildirgan. Ma’lumki, bu kelishuvni Donald Tramp o‘z prezidentlik davrida bekor qilgan edi. Vashington shubha bilan qaramoqda The Wall Street Journal yozishicha: Eron qo‘shimcha majburiyatlar olmas ekan, AQSH sanksiyalarni yengillatishga rozi bo‘lishi qiyin. Tramp ma’muriyati Tehronning uranni boyitish huquqini saqlab qolishiga qarshi. AQSH maksimal talablar qo‘ymadimi? Hisobotda ta’kidlanishicha, bu safar Vashington tomoni maksimalistik talablar bilan chiqmagan. Tramp ma’muriyati asosiy e’tiborni: “Eron qo‘lidagi mavjud materialni qurol sifatida ishlatmasligiga qaratish” bilan cheklagan. Har ikki tomon muzokaradan umidvor Eron tashqi ishlar vaziri Abbos Aroqchiy muloqotni: “Konstruktiv va o‘zaro hurmat bilan olib borildi”, deb baholagan. “Menimcha, biz muzokaralar uchun asos yaratishga yaqin turibmiz. Agar keyingi haftada buni rasman shakllantirishga muvaffaq bo‘lsak, real muzokaralar boshlanadi,” — dedi u. Oq uy ham muzokaralarni “ijobiy va konstruktiv”, deb baholagan. Shunga qaramay: “Natija bo‘lmaguncha, hech narsa muhim emas,” — degan Donald Tramp.

Rossiyaning Uzoq Sharqidagi Ussuriy tuman sudi Aleksandr Gabishevni qattiq tartibdagi psixiatriya muassasasidan oddiy shifoxonaga o‘tkazish haqidagi iltimosni uchinchi marta rad etdi. 56 yoshli shaman 2019 yili Yakutistondan Moskvaga piyoda yo‘lga chiqib, “Putindan jin quvaman” degach, qo‘lga olingan. U o‘shandan beri asosan psixiatriya muassasalarida saqlanmoqda. Advokati Leonid Pryanishnikovga ko‘ra, Gabishevga hayotga xavfli muolajalar qo‘llangan, biroq nodavlat shifokorlar uni ruhiy jihatdan sog‘lom deb topishgan. Sudga bir nechta shifokor xulosalari taqdim etilgan bo‘lsa-da, ular hisobga olinmagan. Sud 2023 yil dekabr va 2024 yil may oyida ham bunday iltimoslarni rad etgan. Amnesty International va Memorial tashkilotlari Gabishevni siyosiy mahbus deb tan olgan. Ularning fikricha, u Putinga qarshi fikrlari sabab “davlat dushmaniga” aylantirilган.

AQSHda import bojlari masalasida ziddiyatlar yanada keskinlashmoqda. Ilgariroq Tesla asoschisi Ilon Mask Jo Bayden ma’muriyatining bojlar siyosatiga qarshi ekani haqida xabaralar tarqalgan edi. Endi esa mojaro yanada shiddat oldi — Mask bojlar g‘oyasini ilgari surgan Tramp maslahatchisi Piter Navvaroni ochiq tanqid qildi. Tesla — “Amerikalik” emasmi? Piter Navvaro CNBC telekanaliga bergan intervyusida Tesla kompaniyasini yetarlicha Amerika kompaniyasi deb hisoblamasligini ma’lum qildi. Uning so‘zlariga ko‘ra, Tesla avtomobillari asosan xorijiy qismlardan yig‘iladi: “Masalan, akkumulatorlar Yaponiya va Xitoydan, elektronika Tayvandan keltiriladi. Biz esa shunday mashina xohlaymizki — uning shinasi Akrondan, uzatmalar qutisi Indianapolisdan, dvigateli esa Flint va Saginodan bo‘lsin. Va eng muhimi, u AQSHda ishlab chiqarilsin”, — dedi Navvaro. Uning fikricha, Ilon Mask bojlarga qarshi chiqish orqali faqat o‘z kompaniyasining manfaatlarini himoya qilmoqda. Maskning javobi uzoq kuttirmadi Ilon Mask Navvaroning bu fikrlariga o‘zining X ijtimoiy tarmog‘ida javob qaytardi. U maslahatchini qattiq tanqid qildi: “Navvaro — haqiqiy ahmoq. Uning aytganlari yolg‘on. Tesla haqiqiy Amerika kompaniyasi. U bir qop g‘ishtdan ham ahmoqroq”, — deb yozdi Mask. Fikrlar to‘qnashuvi ortida nima bor? Bild nashrining yozishicha, bu tortishuv ortidagi asosiy sabab — sanoat kompaniyalari va proteksionistik (ya’ni mahalliy ishlab chiqaruvchilarni himoya qiluvchi) savdo siyosati o‘rtasidagi qarama-qarshilikdir. Masalan, Tesla kabi yirik texnologik kompaniyalar yangi bojlar ularning xalqaro o‘sishiga jiddiy xavf tug‘dirishi mumkinligidan xavotirda. Trampning bojlari va Yevropa javobi Eslatib o‘tamiz, 2 aprel kuni AQSH prezidenti Donald Tramp dunyo bo‘ylab ko‘plab davlatlarga nisbatan 10% dan 50% gacha bojlar joriy etilishini e’lon qilgan edi. Ular 9 apreldan kuchga kirdi. Yevropa Ittifoqiga a’zo davlatlar esa Yevropa komissiyasining AQSHga nisbatan javob choralari ko‘rish taklifini ma’qulladi. Ilon Mask va Piter Navvaro o‘rtasidagi og‘zaki “jang‘” — bu bojlar siyosatining texnologik kompaniyalarga qanday ta’sir ko‘rsatayotganini yaqqol ko‘rsatadi. Davlat siyosatlari va xususiy biznes manfaatlari to‘qnashuvi esa kelgusida yanada shiddatli tortishuvlarga sabab bo‘lishi mumkin.

Hindiston 2024 yilda Germaniyani ortda qoldirib, dunyoda shamol va quyosh energiyasidan elektr energiyasini ishlab chiqarish bo‘yicha uchinchi yirik ishlab chiqaruvchiga aylandi, deb xabar beradi Ember tomonidan 2025 yil 8 aprelda e’lon qilingan yangi hisobot. Hisobotga ko‘ra, 2024 yilda shamol va quyosh energiyasi jahon elektr energiyasining 15%ini tashkil etgan, buning 10%i Hindiston hissasiga to‘g‘ri keladi. Toza energiya manbalari (ya’ni qayta tiklanuvchi va yadroviy energiya) jahon elektr ta’minotining 40,9%ini tashkil etgan — bu ko‘rsatkich 1940-yillardan beri ilk bor 40%dan oshgan. Hindiston quyosh energiyasini ishlab chiqarishni jiddiy darajada oshirdi. 2024 yilda quyosh panellari mamlakatda umumiy elektr energiyasining 7%ini ta’minlagan, bu 2021 yilga nisbatan ikki baravar ko‘p. Hindiston 2024 yilda 24 GVt quyosh quvvatini qo‘shdi va Xitoy hamda AQSHdan keyin uchinchi yirik bozorga aylandi. Shuningdek, mamlakat 20 TVt·soat qo‘shimcha quyosh elektr energiyasi ishlab chiqarib, dunyodagi to‘rtinchi o‘rinni egalladi. Quyosh energiyasi yangi energiya manbalari orasida yetakchilikni saqlab qolmoqda: 2024 yilda 474 TVt·soat energiya qo‘shdi va 20 yildan beri ketma-ket eng tez o‘suvchi elektr manbai bo‘lib kelmoqda. Umuman olganda, global quyosh energiyasi ishlab chiqarish hajmi uch yil ichida ikki baravarga oshdi va jahon elektr ta’minotining 6,9%ini tashkil etdi. Ember bosh direktori Fil Makdonald ta’kidlaganidek, quyosh energiyasi akkumulatorlar bilan birgalikda dunyoda toza energetikaga o‘tishning asosiy drayveriga aylanadi va elektr energiyasiga bo‘lgan o‘sib borayotgan global talabni qondiradi. Hindiston uglerodsiz energiya manbalari ulushini oshirish maqsadiga積 active harakat qilmoqda. Rejalarga ko‘ra, mamlakat 2030 yilga qadar o‘zining o‘rnatilgan quvvatida qayta tiklanuvchi manbalar hissasini 50%ga yetkazmoqchi. 2021 yilda Hindiston 2030 yilgacha qayta tiklanuvchi manbalardan 500 GVt quvvatga erishish maqsadini e’lon qilgan edi, va harchand bu ko‘rsatkich mamlakatning yangilangan rejasida rasman qayd etilmagan bo‘lsa-da, u Hindiston energetika siyosatining muhim yo‘nalishi bo‘lib qolmoqda.

Pokiston Binance'ning sobiq Bosh direktori Chanpen “CZ” Jaoni yaqinda tashkil etilgan Pokiston Kriptovalyuta Kengashiga maslahatchi etib tayinladi — bu organ mamlakatda blokcheyn texnologiyalari va raqamli aktivlarni joriy etishni nazorat qiladi. Shu bilan birga, xavotirga sabab bo‘ladigan jihat shundaki, Jao 2023 yilda pul yuvish qonunchiligini buzganini tan olgan va Binance bosh direktori lavozimidan ketgan edi. AQSH Adliya vazirligi Jaoga nisbatan ushbu buzilishlar uchun ayblov e’lon qilgan va 36 oylik qamoq jazosini talab qilgan, ularning ta’kidlashicha, u "AQSH qonunlarini mislsiz darajada buzgan" va uning "jazosi uning jinoyatlarining jiddiyligini aks ettirishi kerak". Shu bilan birga, Jao Kaliforniyada to‘rt oylik qamoq jazosiga hukm qilindi va 2024 yil sentyabrda ozod etildi. Binance 4,32 milliard AQSH dollari miqdorida jarima to‘lashga rozi bo‘ldi, Jao esa 50 million AQSH dollari va yana 50 million AQSH dollarini AQSH Komissiyasiga to‘lagan. O‘tgan hafta Jao Qirg‘iz Respublikasiga blokcheyn va kriptovalyuta regulyatsiyasi bo‘yicha maslahat berishga rozi bo‘ldi, u milliy xorijiy investitsiyalar agentligi bilan anglashuv memorandumini imzoladi. Jao, Xitoyda tug‘ilgan, Kanada fuqarosi hisoblanadi. Mutahassislar ta’kidlashicha, Xitoy Jaoni kriptovalyuta va blokcheyn texnologiyalari sohasida yetakchi ekspert sifatida xalqaro obro‘siga ta’sir qilmoqda, uni masalan Pokiston kabi Xitoy moliyaviy jihatdan ta’sir ko‘rsatadigan davlatlarda maslahatchi sifatida tayinlatib. Jaoning pul yuvish qonunlarini buzishi bo‘yicha surishtiruv davomida AQSH Adliya vazirligi prokurorlari aytishicha, Binance jinoyatchilarni qarshi olgan va 100 000 dan ortiq shubhali tranzaksiyalar, jumladan HAMOS, Al-Qoida va Islomiy davlat terrorchi guruhlari bilan bog‘liq holatlar haqida xabar bermagan. Ular shuningdek ta’kidlashicha, Jao birjasi bolalarga nisbatan jinsiy zo‘ravonlik materiallarini sotishga va shifrlangan tahdid dasturlari orqali mablag‘ yig‘ishga yordam bergan. Pokiston Jaoni "strategik maslahatchi" sifatida yangi tashkil etilgan kriptovalyuta kengashiga tayinladi, uning isbotlangan jinoiy obro‘siga qaramay. Budjet tanqisligiga uchragan mamlakat kriptovalyuta savdosini qonuniylashtirish, xalqaro investitsiyalarni jalb qilish va blokcheyn texnologiyalarini zaif iqtisodiyotiga integratsiya qilishni rejalashtirmoqda. 2024 yil mart oyida Britaniya fuqarosi Sakib moliya vazirining kriptovalyuta masalalari bo‘yicha bosh maslahatchisi etib tayinlangan edi. Pokiston Markaziy banki an’anaviy ravishda kriptovalyutaga nisbatan ogohlik bildirib kelgan, firibgarlik, pul yuvish va moliyaviy barqarorlik bilan bog‘liq xavotirlarga asoslanib. Ta’kidlash joizki, Pokiston Moliyaviy choralar ishlab chiqish guruhi (FATF) tomonidan terrorizmni moliyalashtirish va pul yuvish bo‘yicha "kuk rangli ro‘yxat"ga kiritilgan. Mamlakat 2018 yil iyun oyida ushbu ro‘yxatga kiritilgan, chunki FATF tavsiyalariga mos kelmagan: xavf-xatarlarni baholash, milliy hamkorlik, maqsadli sanksiyalar, oldini olish choralari, tegishli tekshiruvlar, ichki va tashqi nazorat, huquqni muhofaza qilish, pul yuvish va terrorizmni moliyalashtirish sohalarida regulyatsiya va nazorat. Shunday qilib, Pokistonning pul yuvish va raqamli terrorizmni moliyalashtirish sohasidagi yomon obro‘si kriptovalyuta va blokcheyn texnologiyalariga tobora ko‘proq bog‘liq bo‘lib borgan sari yanada noaniq va surishtirish uchun qiyin ahvolga keladi. Hozirda taxminan 15-20 million pokistonlik raqamli aktivlar bilan savdo qiladi. AQSH, ayniqsa Tramp ma’muriyati paytida va BAA kabi mamlakatlar kriptovalyutaga mos siyosat qabul qilgan bir paytda, Pokiston global tendensiyalardan orqada qolmaslik va raqobatbardosh bo‘lishga intilayapti. Ta’kidlash lozimki, Pokiston 1958 yildan buyon Xalqaro valyuta jamg‘armasidan (XVJ) 20 dan ortiq kredit olgan, oxirgisi 2024 yil sentyabrda 7 milliard dollar miqdorida tasdiqlangan. Mamlakat XVJning beshinchi yirik qarzdori hisoblanadi. Kreditni tasdiqlash paytida Pokiston kengashga bu so‘nggi kredit bo‘lishini va’da qilgan, ammo bu ehtimol juda kam. Federal hukumat kriptovalyuta savdosini nazoratli muhitga integratsiya qilgan holda kapitaldan foyda soliqlari va savdodan qo‘shimcha daromad olishni rejalashtirmoqda. Islomoboddagi siyosatchilar yangi kriptovalyuta siyosati orqali fiskal defitsitni qisqartirish va mamlakatning tashqi qarzlarga bog‘liqligini kamaytirishni ko‘zlamoqda. Pokiston tashqi qarzining uchdan ikki qismi Xitoyga to‘g‘ri keladi, u Islomobodni pul-kredit siyosatida o‘zgarishlar kiritish va qarzlarni qaytarishga qattiq turib talab qilmoqda. Jaoni kriptovalyuta strategiyasi bo‘yicha maslahatchi etib tayinlash, ehtimol, Xitoy ta’sirining natijasidir. Bundan tashqari, murakkab raqamli moliya ekotizimi mamlakat harbiy rahbariyati va korrupsiyaga botgan siyosiy elitalarga blokcheyn texnologiyalari orqali pul yuvish imkonini berishi mumkin. Mutahassislar, shuningdek, Pokiston kriptovalyutalardan qo‘shni mamlakatlarga, ayniqsa Hindistonga qarshi terrorizmni moliyalashtirishda foydalanishi mumkinligini taxmin qilmoqda. 2020-21 yillarda Pokistonda kriptovalyuta tranzaksiyalari hajmi 20 milliard dollarga yetdi, bu 711% o‘sish bo‘lib, mamlakatni dunyodagi eng faol kriptovalyuta bozorlaridan biriga aylantirdi. Bu o‘sishga qaramay, Pokiston Markaziy banki detsentralizatsiyalashgan tarmoqlar bilan bog‘liq o‘zgaruvchanlik, noqonuniy foydalanish va xavfsizlik muammolarini ta’kidlamoqda. Shuningdek, blokcheyndagi detsentralizatsiyalangan operatsiyalar tabiati nazoratni murakkablashtirayotgani va firibgarlik, pul yuvish hamda terrorizmni moliyalashtirish bo‘yicha xavotirlarga sabab bo‘layotganini bildirmoqda. Ushbu xavotirlar markazlashtirilgan organsiz nazoratni ta’minlash qiyinligini ko‘rsatadi. Shunga qaramay, siyosatda keskin burilish sifatida, Pokiston hukumati kriptovalyuta kengashi kabi tashabbuslarni boshladi, bu AQSH e’tiborini tortish va global raqamli tendensiyalarga yetishishga intilishni namoyon etmoqda, hali ham yechim topilmagan regulyativ muammolarni chetlab o‘tib. FATF'ning pul yuvish va terrorizmni moliyalashtirish bo‘yicha surishtiruvlari haqidagi so‘nggi hisobotlari ko‘rsatmoqdaki, Pokiston hali ham ko‘plab tavsiyalar bo‘yicha, ayniqsa kuchaytirilgan tekshiruv va moliyaviy bo‘lmagan korxonalarni nazorat qilish masalalarida qiyinchiliklarga duch kelmoqda. Shu bilan birga, kriptovalyuta kengashining ishga tushirilishi moliyaviy landshaftni modernizatsiya qilish va xorijiy investitsiyalarni jalb qilish urinishi sifatida taqdim etilmoqda. Biroq bu ko‘proq siyosiy manyovrdir — AML va CFT doirasidagi hal qilinmagan muammolarga yechim bermasdan modernizatsiya va raqamli innovatsiyani namoyish qilish harakati. To‘liq regulyativ asos yaratilmasdan kriptovalyuta tashabbuslariga ustuvorlik berish Pokiston moliya tizimini pul yuvish va noqonuniy moliyalashtirish, jumladan giyohvand moddalar savdosi va terrorizmni moliyalashtirish xavfiga duchor etadi. Bundan tashqari, Jaoni “strategik maslahatchi” etib tayinlash — uning jinoiy o‘tmishiga qaramasdan — Pokistonning iqtisodiyotini blokcheyn texnologiyalari va detsentralizatsiyalashgan kriptovalyuta savdosi orqali raqamlashtirish urinishini qonuniylashtirish harakati hisoblanadi. Mustahkam regulyativ nazoratsiz Pokistonning kripto-do‘stona tashabbuslari muvaffaqiyatsizlikka uchrashi ehtimoli yuqori va mahalliy hamda xalqaro islomchi guruhlar tomonidan pul yuvish, noqonuniy savdo va terrorizmni moliyalashtirish maqsadida suiiste’mol qilinishi mumkin.

Hindiston Bosh vaziri Narendra Modi Dubay valiahd-shahzodasi, sheyx Hamdan bin Muxammed Al Maktum bilan uchrashdi. U sheyx Hamdan Delige rasmiy tashrif bilan kelgan edi. Liderlar ikki tomonlama hamkorlikni mustahkamlash va kelajakka bo‘lgan umumiy qarashni muhokama qildilar. Seshanba kuni Hindiston va BAA munosabatlari uchun muhim kun bo‘ldi: sheyx Hamdan bin Muxammed Al Maktum, Dubay valiahd-shahzodasi va BAA Bosh vazirining o‘rinbosari, ikki kunlik tashrif bilan Hindistonga keldi. Bu uning Dubay valiahd-shahzodasi sifatida Hindistonga birinchi rasmiy tashrifi bo‘ldi. U bilan birga vazirlar, yuqori lavozimli davlat amaldorlari va yuqori darajadagi tadbirkorlar delegatsiyasi ham keldi. Hindiston Bosh vaziri Narendra Modi bilan uchrashuvda sheyx Hamdan ikki mamlakat o‘rtasidagi aloqalarni mustahkamlashning ahamiyatini ta’kidladi va Hindiston-BAA munosabatlari ishonchga asoslangan va umumiy maqsad — imkoniyatlar, innovatsiyalar va farovonlikka to‘la kelajakni yaratishga qaratilganligini bildirib o‘tdi. U o‘zining X ijtimoiy tarmog‘idagi xabarida bu tashrif strategik hamkorlikni mustahkamlash va kelajakda yanada yaqinroq hamkorlik uchun yo‘l ochishini qo‘shimcha qildi. Bosh vazir Modi ham Dubay valiahd-shahzodasi bilan uchrashuvdan mamnun ekanligini bildirib, Dubay Hindiston va BAAning Kompleks strategik hamkorligini rivojlantirishda asosiy rol o‘ynaganini ta’kidladi. Ushbu tashrif ikki davlat o‘rtasidagi chuqur do‘stlikni yana bir bor tasdiqlaydi va ikki tomonlama aloqalarni yanada mustahkamlash uchun asos yaratadi. Tashrifda sheyx Hamdanga o‘ziga xos hurmat va ehtirom ko‘rsatildi, shuningdek, Hindiston Bosh vaziri bilan ishchi ovqatlanish vaqtida ikki davlat o‘rtasidagi hamkorlikni yanada rivojlantirish imkoniyatlari muhokama qilindi, bu jarayonda iqtisodiyot, energiya va moliya sohalari ham ko‘rib chiqildi. Sheyx Hamdanning tashrifida Mumbayga ham boradi, bu yerda u hindiy va amirlik tadbirkorlari bilan biznes-davra majlisida qatnashadi. Ko‘rgazmadan asosiy maqsad savdo va investitsiyalarni infratuzilma, energiya, fintex, barqarorlik va innovatsiyalar sohalarida kengaytirishdir. Ushbu tadbirning asosiy maqsadi — iqtisodiy aloqalarni mustahkamlash va savdo hamkorligini chuqurlashtirish. Dubay Hindiston va BAA o‘rtasidagi madaniy va savdo aloqalarining muhim markazi bo‘lib qolmoqda, shunga ko‘ra BAAda 4,3 milliondan ortiq indiylik yashaydi, ularning ko‘pchiligi Dubayda yashaydilar. Hindiston va BAA o‘rtasidagi rasmiy diplomatik munosabatlar 1972 yili o‘rnatilgan va shundan beri ikki davlat o‘rtasidagi hamkorlik har tomonlama rivojlanib kelmoqda, ayniqsa 2015 yili Hindiston Bosh vaziri Modining Amirliklarga tarixiy tashrifi orqali.

AQSH prezidenti Donald Tramp saylovoldi kampaniyasida bergan va’dalaridan yana birini bajardi: dunyoning deyarli barcha davlatlari tovarlariga boj joriy qildi. U boj kiritgan davlatlar qatorida hatto odam yashamaydigan, faqat pingvinlar yashaydigan orollar ham bor. Rossiya, Belarus, Shimoliy Koreya va Kuba esa istisno qilindi. Boj soliqlarining birinchisi 5 aprel kuni kuchga kirdi, ikkinchisi 9 aprelga belgilangan. Aksariyat mamlakatlar uchun boj miqdori – 10 foiz. Vetnam, Yaponiya, Janubiy Koreya kabi mamlakatlarga bir necha o‘n foizlik, Xitoy tovarlariga esa naq 104 foizlik tariflar o‘rnatildi. Trampga quloq solsangiz, “oxirgi 30-50 yilda butun dunyo AQSHni iqtisodiy taladi, AQSH ularning mahsulotini sotib oldi, lekin ular Amerikaning hech narsasini sotib olgani yo‘q, biz buni o‘zgartiramiz” deydi. Ya’ni bamisoli butun dunyo AQSHni iqtisodiy koloniya qilgan, ekspluatatsiya qilgan... Aslida ham shundaymi? Mutlaq teskarisi! To‘g‘ri, AQSHning ko‘plab davlatlar bilan tovarlar savdo savdosida disbalans mavjud. Lekin buning sababi shundaki, AQSH tashqi dunyodan ko‘proq moddiy, jismoniy tovarlar sotib oladi, o‘zi esa ko‘proq xizmatlar, g‘oyalar, raqamli mahsulotlarni eksport qiladi. Xizmatlar va raqamli, madaniy mahsulotlar eksporti AQSHga juda katta daromad olib keladi, lekin ular AQSHning savdo balansida oddiy tovarlar qatorida turmaydi. Shuning uchun, Tramp buni qo‘shib hisoblamayapti. Misol uchun, AQSHning Hollivudi dunyo davlatlariga ko‘plab kino sotadi, yoki Microsoft kompaniyasining Windows va boshqa mahsulotlari milliardlab daromad olib keladi. Kaliforniyaning Kremniy vodiysidagi kompaniyalar dunyoga juda katta raqamli mahsulotlar sotadi va yuz milliardlab daromad ko‘rishadi. Aslida, keyingi 30-50 yilda aynan AQSHda misli ko‘rilmagan iqtisodiy o‘sish yuz berdi. Jon boshiga to‘g‘ri keladigan yalpi ichki mahsulot miqdorida ham, milliy yalpi ichki mahsulot miqdorida ham, Yaponiya, Yevropa Ittifoqi bilan qiyoslaganda ham, AQSHda boshqalardan ko‘ra iqtisodiy o‘sish ko‘proq. Trampning savdo vaziri Hovard Latnikning aytishicha AQSHda ichki ishlab chiqarishni rivojlantirish uchun besh trillion pul bor, Trampning maqsadi esa bir vaqtlar AQSHdan chiqib ketgan zavod-fabrikalarni qaytarish va ichkarida ishlab chiqarishni kuchaytirish ekan. Lekin asosiy masala shundaki. AQSHning o‘zida ortiqcha ishchi kuni yo‘q. Qolaversa, AQSHda har bir ishchiga kamida 4-5 ming dollar oylik bermasa, ishlamaydi. Meksika yoki Xitoyda esa shu ish uchun 1000-1500 dollarga ishlaydiganlar ko‘p. AQSHda qimmat ishchi kuchi mahsulotlarning tannarxini bir necha baravar qimmat qilib yuborishini hamma biladi-ku?! Trampning gapi, xuddi bozorga borib, mahsulotlar sotib olib bo‘lib, sotuvchiga “sen mening pulimni olib qo‘yayapsan!” deganga o‘xshaydi. Tramp boshlagan siyosatning oqibatlari juda salbiy bo‘lishi mumkin. AQSH uchun ham, qolganlar uchun ham! Bundan 100 yil oldin dunyo mamlakatlarining bir-biriga iqtisodiy bog‘liqligi juda past edi. 1920-30-yillarda dunyo yalpi ichki mahsulotining bor-yo‘g‘i 15 foizi xalqaro savdoga to‘g‘ri kelar edi. Hamma o‘zi ishlab chiqargan narsani iste’mol qilar edi. Lekin oxirgi bir asrda iqtisod muttasil mahsulotlarni va xizmatlarni arzonlashtirish uchun yo‘l izladi. Bugun global savdo dunyo yalpi ichki mahsulotining 60 foizini tashkil qiladi. Bir asr oldingi amerika mashinasining baloni ham, ruli ham, motori ham Detroytda chiqardi. Ya’ni “amerika moshini” deganda hamma narsasi Amerika hududida va amerikalik ishchilar tomonidan chiqarilgan avtomobil tushunilardi. Bugungi Ford chiqarayotgan mashinalarda esa, misol sifatida aytganda, motori Koreyada, boshqa qismi Xitoyda, ruli Meksikada, shinasi Yevropada chiqarilishi va barchasi Meksika yoki Kanadada terilishi mumkin. Faqat nomi va loyihasi AQSHniki. Iqtisodchilar Trampning maqsadi nima ekanini tushuna olmayapti. Chunki iqtisodiy jihatdan – Amerika yutmaydi, yutqazadi. Boshqalar ham yutqazadi. Hisob-kitoblarga ko‘ra, bojlar oshishi va boshqa davlatlarning qarshi bojlar joriy qilishi natijasida, har bir amerikalik oila qo‘shimcha 5 ming dollar xarajat qiladi. Bu qo‘shimcha xarajat! Trampning bojlari natijasida Xitoy Xalq Respublikasi, Kanada, Yevropa Ittifoqi va boshqa davlatlar ham amerika mahsulotlari va xizmatlariga “qarama-qarshi bojlar” joriy qilishini bildirishdi. To‘g‘ri, ba’zi davlatlar Tramp bilan kelishishga yo‘l izlamoqda, misol uchun Hindiston, Isroil va boshqalar. Lekin Trampning bojlari fonida fond bozorlarida keskin tushish boshlandi, AQSHning eng katta kampaniyalari kapitalizatsiyasi jiddiy pasaydi. Agar Trampning bu bojlari saqlanib qolsa, AQSHdagi o‘rta va kichik korxonalarning ko‘pi sinadi. Sababi oddiy: ular ichki bozorda ham, tashqarida ham o‘z mijozlarini yo‘qotadi. Demokratlarning aytishicha, Trampning maqsadi iqtisod emas. U hokimiyatda cheksiz qolishni o‘ylayapti. Hozirgi boj soliqlaridan keyin Amerikadagi barcha kompaniyalar Trampga bosh urib keladi, va “iltimos, mana shu sektordan yoki davlatlardan bojlarni olib tashlasangiz!” deya yalinadi. Tramp esa “yaxshi, men so‘raganingizni bajaraman, shartim – hokimiyatda qolishim uchun loyal bo‘lasiz! Aytganimni qilasiz! Siyosiy loyihalarimni qo‘llaysiz!” degan niyat turibdi, demoqda demokratlar. Dunyo iqtisodiyoti zanjir kabi bog‘langan. 2020 yilda pandemiya bo‘lganida, dunyo qanchalik o‘zaro bog‘liq ekanini ko‘rdik. Trampning bu ishi dunyo iqtisodiyotida yangi retsessiya, inqiroz chaqirishi mumkin. Retsessiyadan esa odatda eng zaif iqtisodiyotlar eng ko‘p zarar ko‘radi. Kamoliddin Rabbimov, siyosiy tahlilchi

AQSHda yomg‘ir yog‘masidan qalpoq tayyorlana boshlandi! Donald Tramp qayta prezidentlikka qaytishi arafasida ayrim iqtisodiy siyosatlari ortidan Amerika bozorida hech kutilmagan holat yuz bermoqda — odamlar ommaviy ravishda oziq-ovqat va kundalik ehtiyoj tovarlarini g‘amlashga kirishdi. Bunday "vahima"ning sababi — Trampning import bojlariga oid siyosatlari. The Independent nashri yozishicha, ko‘plab amerikaliklar bojlar sabab narxlar keskin oshib ketishidan xavotirda. Shuning uchun Costco, Walmart va boshqa yirik do‘konlar tarmoqlaridagi mahsulotlarga talab keskin oshgan. Qurilishchidan to ofis xodimigacha – hamma “g‘amlamoqda”! Istemolchilar doimiy ravishda guruch, konservalar, suv, tish pastasi, sovun, zaytun yog‘i, sharbat, un, hatto muzlatilgan pitssalarni ommaviy ravishda xarid qilmoqda. Ularcha, bu "strategik zaxira" kelajakdagi moliyaviy qiyinchiliklarni yumshatishga yordam beradi. Raqamlar ham xavotirli The Foundation tadqiqot markazi ma’lumotlariga ko‘ra, yangi bojlar kelgusi 10 yil ichida amerikaliklarga 3,1 trillion dollar zarar keltirishi mumkin. Bu esa 2025 yilning o‘zida har bir uy xo‘jaligiga 2,1 ming dollar qo‘shimcha xarajat degani. Yake Budget Lab esa 2026 yildan boshlab bu raqam 3,8 ming dollargacha yetishi mumkinligini ta’kidlamoqda. Ham telefon, ham pitssa qimmatlashadi! Tadqiqotchilar fikricha, bu faqat oziq-ovqat bilan cheklanmaydi. Consumer Technology Association ogohlantirishicha, smartfonlar, noutbuklar, o‘yin konsollari ham arzon qolmaydi. Hatto "ayfon"ning navbatdagi versiyasi ham Tramp bojlari qurboniga aylanishi mumkin! Amerika bozorida “ehtiyotda ziyon yo‘q” shiori hukm surayapti! Trampning iqtisodiy siyosatlari Amerikada ko‘p narsani o‘zgartirishi aniq. Ammo bu orada “g‘amlash loyihasi” qahramonlariga aylangan oddiy amerikaliklar o‘zicha yechim izlamoqda. Bozorlar g‘ala-g‘ovur, arobalar to‘la, narxlar esa… o‘zgarish arafasida!

Xitoy Moliya vazirligi AQSHdan import qilinadigan barcha mahsulotlarga 84 foiz boj solig‘i joriy etilishini e’lon qildi. Yangi bojlar 10-aprel kuni mahalliy vaqt bilan 12:01 da kuchga kiradi. Bu harakat AQSHning Xitoyga nisbatan 104% boj joriy qilganiga javob hisoblanadi. Xitoyning bu e’loni Yevropa fond bozorlariga ham salbiy ta’sir ko‘rsatdi: Buyuk Britaniyada FTSE 100 indeksi 3,3% ga pasaydi. Germaniyada DAX indeksi 4% ga tushdi. Fransiyada CAC 40 indeksi 4% ga kamaydi. Endi e’tibor AQSH fond bozorlariga qaratilgan — ular soat 14:30 BST da ochiladi.

AQSH prezidenti Donald Tramp Xitoy mahsulotlariga 104% gacha boj soliq joriy etdi. Pekin bu harakatga javoban "qat’iy va samarali chora-tadbirlar" ko‘rishga tayyorligini bildirdi, deb CNN yozmoqda. Xitoy Tashqi ishlar vazirligi vakili Lin Jian: "AQSH tomonidan davom etayotgan biryoqlama bojlar va bosimlar siyosati Xitoy uchun qabul qilib bo‘lmaydi", – dedi. Bu tariflar Trampning oldingi 20% bojlariga va Xitoyning 34% javob bojlariga qo‘shimcha sifatida joriy etildi. Xitoy hali rasmiy javob choralarini e’lon qilmagan, ammo "qonuniy manfaatlar buzilsa, biz oxirigacha qarshilik ko‘rsatamiz", deya ta’kidlandi. Bundan tashqari, Xitoy mintaqaviy qo‘shnilar bilan hamkorlikni mustahkamlash orqali savdo zanjirlarini diversifikatsiya qilishga harakat qilmoqda.

Vengriyaning Seksard shahrida noodatiy va qiziqarli voqea – qabr qazish bo‘yicha 18-xalqaro chempionat bo‘lib o‘tdi. Bu haqida Zamin.uz xabar berdi. Ushbu musobaqa mamlakatning Qabr qazuvchilar uyushmasi tomonidan aniq reja va tartib asosida tashkil etildi. Tadbir kasb sohasi nufuzini oshirishga xizmat qildi. Musobaqada ishtirokchilar ikki kishilik jamoalar shaklida qatnashdi. Ularga ikki soat vaqt berildi. Shu vaqt ichida har bir jamoa 200x80 santimetr o‘lchamda va 160 santimetr chuqurlikda qabr qazishi kerak edi. Ushbu qoidalar ishtirokchilardan nafaqat mahorat, balki diqqat va tezkorlikni ham talab qildi. Chempionat yakunida Parakletosz Nonprofit jamoasi g‘olib deb topildi. Bu jamoa ketma-ket ikkinchi yil chempionlikni qo‘lga kiritdi, bu ularning puxta tayyorgarligi va kasbiy darajasining yuqori ekanligini ko‘rsatdi. Tashkilotchilarning ta’kidlashicha, bunday musobaqalar kasb nufuzini oshirish bilan birga, yosh avlodni professional mutaxassislar bilan yaqindan tanishtiradi. Shuningdek, ishtirokchilarga jamoaviy hamkorlik va sog‘lom raqobat muhitida ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Bu tadbirlar kasbiy malakani oshirish va sohani yanada rivojlantirish uchun muhim ahamiyatga ega.

London shahrida tarixdagi eng yirik namoyishlardan biri bo‘lib o‘tdi. Bu haqida Zamin.uz xabar berdi. Ma’lumotlarga ko‘ra, taxminan 1,5 million kishi «Qirollikni birlashtir» shiori ostida ko‘chalarga chiqdi. Ushbu katta aksiya Temza daryosining janubiy sohilida joylashgan Sazerk tumanida boshlandi. Namoyishchilar poytaxt markaziga yo‘nalib, Uaytholl hukumat binosi tomon harakat qilishdi. Ular Vestminster ko‘prigidan o‘tib, asosiy yig‘ilish joyi bo‘lgan bosh vazir Kir Starmerning qarorgohi oldidagi ko‘chada to‘plandi. Tashkilotchilarning ma’lumotlariga ko‘ra, ushbu yirik harakatni English Defence League harakati asoschisi Tommi Robinson uyushtirgan. London ko‘chalarida yig‘ilgan odamlar turli plakatlar, shiorlar va da’vatlar bilan chiqish qildi. Kuzatuvchilar ta’kidlashicha, bu namoyish Buyuk Britaniyaning siyosiy jarayonlariga jiddiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Shuningdek, namoyish nafaqat ishtirokchilar soni bilan, balki uyushganligi va siyosiy rang-barangligi bilan ham tarixiy voqea sifatida e’tirof etildi. Bu harakat mamlakatdagi siyosiy muhitda yangi davr boshlanishiga sabab bo‘lishi kutilmoqda. London aholisi tomonidan keng qo‘llab-quvvatlangan ushbu namoyish siyosiy faollik va birlashishning yorqin namunasi bo‘ldi.

Ozarbayjonda 2025 yil iyul oyidan boshlab qarindoshlar nikohi qonun bilan taqiqlanganidan so‘ng to‘ylar soni sezilarli darajada kamaydi. Bu haqda Zamin.uz xabar berdi. Masalan, iyun oyida 5 mingdan ortiq nikoh qayd etilgan bo‘lsa, iyul oyida bu ko‘rsatkich 2 694 taga tushdi. Mutaxassislar bu o‘zgarishlarni yaqindan qarindoshlar o‘rtasidagi nikohlarni taqiqlovchi qonunning kuchga kirishi bilan bog‘lamoqda. Qonunga ko‘ra, umumiy bobosi yoki buvasi bo‘lgan aka-uka va opa-singil farzandlari, shuningdek, biologik qarindosh bo‘lgan amakivachchalar va xolavachchalar o‘rtasida nikoh to‘liq man etilgan. Ushbu qonunning asosiy maqsadi genetik nuqsonlar bilan tug‘iladigan bolalar sonini kamaytirish va sog‘lom avlodni ta’minlashdir. Tibbiyot mutaxassislari ta’kidlaganidek, qarindoshlar o‘rtasidagi nikohlar ko‘pincha irsiy kasalliklar yuzaga kelishiga sabab bo‘ladi, bu esa kelajak avlod sog‘lig‘iga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ozarbayjon Adliya vazirligining ma’lumotlariga ko‘ra, 2025 yilning yanvaridan iyuligacha mamlakatda 12 146 ta ajrim holati qayd etilgan, bu ko‘rsatkich o‘tgan yilga nisbatan biroz kamaygan. Har 1000 kishi hisobiga ajrimlar darajasi 2,1 dan 2,0 ga tushgan. Yangi qonunga muvofiq, nikoh tuzish uchun ariza berayotgan shaxslar qarindoshlik darajasini aniqlash maqsadida tug‘ilganlik haqidagi guvohnoma hamda ota-onalarining hujjatlarini taqdim etishlari shart. Agar qonun buzilishi aniqlansa, bunday holatlar uchun ma’muriy yoki jinoiy javobgarlik belgilanadi. Ushbu qoidalar sog‘lom va barqaror jamiyat qurishga xizmat qiladi.

Fransiyada prezident Emmanuel Makronning faoliyatiga nisbatan yangi impichment jarayoni boshlandi. Bu haqida Zamin.uz xabar berdi. Parlamentda 104 nafar deputat ushbu tashabbusni qo‘llab-quvvatlab, respublika prezidentiga nisbatan ishonchsizlik masalasini rasmiy kun tartibiga kiritdi. “Insoumise France” partiyasi raisi Matild Pano ta’kidlashicha, 10 sentyabr kuni mamlakat bo‘ylab o‘tkazilgan ommaviy norozilik namoyishlaridan so‘ng ekologlar va kommunistlar bilan birgalikda 104 deputat Makronga impichment e’lon qilish tashabbusini imzoladi. Unga ko‘ra, prezident o‘z lavozimidan iste’foga chiqishi lozim. 10 sentyabr kuni “Hammasini yoping” shiori ostida Fransiya bo‘ylab yirik namoyishlar o‘tkazildi. Norozilar hukumatning iqtisodiy siyosatini tanqid qilib, byudjetni qisqartirishga qarshi chiqdi. Namoyishlar davomida ko‘chalar to‘silib, chiqindi qutilari yoqildi va politsiya bilan to‘qnashuvlar yuz berdi. Parlamentdagi ovoz berishda 364 deputat qarshi ovoz bergan bo‘lsa, 194 nafari hukumatga ishonchsizlik bildirdi. Natijada bosh vazir Fransua Bayru hukumati iste’foga chiqdi. Namoyishlardan so‘ng mamlakatning ko‘plab shaharlarida fuqarolar ommaviy yig‘ilishlar va ko‘cha bayramlari o‘tkazdi. Bu siyosiy vaziyat aholining diqqatini jalb qilganini ko‘rsatmoqda. Hozirda Fransiyadagi siyosiy inqirozning rivojlanishi va Makronning lavozimda qolishi yoki iste’foga chiqishi nafaqat mahalliy, balki xalqaro hamjamiyat tomonidan ham diqqat bilan kuzatilmoqda.

Tailandda 21 yoshli erkak 11 oylik qizini jonli efirda osib o‘ldirdi. Bu haqda Zamin.uz xabar berdi. Bu haqda The Mirror nashri xabar berdi. Hodisa Facebook ijtimoiy tarmog‘idagi jonli videotranslyatsiya vaqtida sodir bo‘lgan. Erkak avval qizini osib o‘ldirgan, so‘ngra o‘z joniga qasd qilgan. Ushbu voqea jamoatchilik orasida katta shov-shuvga sabab bo‘ldi. Politsiya xodimlari ota va qizning jasadini Pxuketdagi tashlandiq mehmonxonada topdi. Dastlabki ma’lumotlarga ko‘ra, erkakning bu qotillik harakati uning rafiqasi bilan yuzaga kelgan nizo sabab bo‘lgan. Hodisa ota-ona va oila munosabatlaridagi muammolarni yana bir bor ochib berdi. Bu voqea ota-onalar va oilalarga internet va ijtimoiy tarmoqlardagi xavflarga nisbatan ogohlikni oshirish zarurligini ko‘rsatmoqda. Jonli efirda bunday nopok harakatlarni namoyish qilish psixologik va ijtimoiy salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Hozirda voqea Pxuketdagi huquq-tartibot organlari tomonidan tergov qilinmoqda. Ota-onalarga farzandlarining xavfsizligini ta’minlash, internetda ehtiyotkorlik bilan harakat qilish hamda oilaviy muammolarni hal etish muhimligi yana bir bor eslatilmoqda.

Florida shtatida yuk mashinasi ishtirokidagi baxtsiz hodisa natijasida uch kishi halok bo‘ldi. Bu haqda Zamin.uz xabar berdi. Bu voqea Hindistondan kelgan haydovchi Harjinder Singx boshqaruvidagi yuk mashinasida sodir bo‘lgan. Hozirda Harjinder Singx qamoqda saqlanmoqda va unga qotillik ayblovi qo‘yilgan. Ushbu hodisadan so‘ng AQShda yashovchi hindistonlik haydovchilarga nisbatan bosim kuchaygan. Ba’zi haydovchilar ayrim shtatlarga borishdan cho‘chiyapti, boshqalari esa yo‘lda haqorat va tahqirlarga uchramoqda. Hindistonlik haydovchilar AQSh yuk tashish sohasida muhim o‘rin tutadi. Rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, ularning 750 mingdan 150 ming nafari yuk mashinasi haydovchisi sifatida faoliyat yuritmoqda. Mutaxassislar bir kishining xatosi butun jamoaga nisbatan adolatsizlik ekanligini ta’kidlamoqda. Ularning fikricha, muammoni hal qilish uchun til bilimi va litsenziya qoidalari adolatli va aniq tartibga solinishi zarur. Shunday qilib, barcha haydovchilarga teng munosabatda bo‘lish muhimdir.

AQSH Mudofaa ilg‘or tadqiqot loyihalari agentligi (DARPA) inson qon tanachalarini yangilashga qaratilgan Smart-Red Blood Cells (Smart-RBC) dasturini taqdim etdi. Bu haqda Zamin.uz xabar berdi. Ushbu loyiha sintetik biologiya texnologiyalari yordamida modifikatsiyalangan qizil qon hujayralarini yaratishga yo‘naltirilgan. Ma’lumotlarga ko‘ra, Smart-RBC dasturining asosiy maqsadi — fiziologik signallarni aniqlay oladigan, tez va samarali qaror qabul qiladigan, shuningdek ularga javob bera oladigan “aqlli” qon hujayralarini ishlab chiqishdir. Bu hujayralar og‘ir sharoitlarda organizmning hayotiy funksiyalarini saqlashga, qonning holatini barqaror tutishga va jarohat yoki stress paytida insonning omon qolish imkoniyatlarini oshirishga yordam beradi. DARPA tomonidan berilgan ma’lumotlarga ko‘ra, Smart-RBC hujayralari uchta asosiy vazifani bajaradi: birinchidan, biomarkerlarni aniq aniqlash; ikkinchidan, ma’lumot asosida tez va oqilona qaror qabul qilish; uchinchidan, metabolik hamda fiziologik jarayonlarga ta’sir qiluvchi zarur molekulalarni ishlab chiqarish. Loyihaning dastlabki bosqichida jismoniy barqarorlikni ta’minlash va qonning qotib qolish jarayonini (gemostaz) mustahkamlashga e’tibor qaratiladi. Kelajakda Smart-RBC hujayralari termoregulyatsiya, universal qon mosligi va yuqori balandliklarda ham samarali ishlash imkoniyatlariga ega bo‘lishi rejalashtirilgan. Loyiha jami 36 oy davom etadi va ikki bosqichdan iborat. Birinchi bosqichda tadqiqotchilar ildiz hujayralarining differensiyalash jarayonida sintetik sxemalarni integratsiya qilish va ularning yetuk qizil qon hujayralarida funksional holatini saqlab qolish imkoniyatini o‘rganadilar. Ikkinchi bosqichda tizimlarni takomillashtirish, ularning samaradorligini sinovdan o‘tkazish va real sharoitlarda namoyish qilish ko‘zda tutilgan. Hozirda loyiha dastlabki bosqichda bo‘lib, inson organizmining omon qolish, chidamlilik va qiyin sharoitlarga moslashish qobiliyatini sezilarli darajada oshirishga qaratilgan. Shu bilan birga, Pentagon sintetik biologiya sohasidagi ilg‘or va strategik tadqiqotlarga katta mablag‘ ajratayotganini ko‘rsatmoqda.

Ertaga, 18-sentyabr kuni, Yer sayyorasiga 2025-yildagi eng yirik asteroidlardan biri yaqinlashishi kutilmoqda. Bu haqda Zamin.uz xabar berdi. Quyosh astronomiyasi laboratoriyasining rasmiy ma’lumotlariga ko‘ra, “2025 FA22” nomli asteroid Toshkent vaqti bilan soat 12:00 atrofida Yerdan Oy orbitasining diametridan biroz kengroq masofada o‘tib, sayyoraga eng yaqin nuqtaga yetadi. Ushbu kosmik obyektning o‘rtacha diametri 166 metr, uzunligi esa 290 metrni tashkil qiladi. Massasi jihatdan u “Chelyabinsk” meteoritidan taxminan 1000 marta katta hisoblanadi. Rossiya Fanlar akademiyasining Kosmik tadqiqotlar instituti olimlari fikricha, bu asteroid 2025-yilda Yer yaqinidan million kilometrdan kamroq masofada o‘tadigan eng yirik va diqqatga sazovor kosmik jismlardan biridir. Shu bilan birga, Yer uchun xavfli jismlar ro‘yxatiga kiritilgan ko‘pchilik asteroidlarda bo‘lgani kabi, bu obyektning sayyora bilan to‘qnashuv ehtimoli juda past hisoblanadi. Olimlarning ta’kidlashicha, asteroidning harakatini teleskop yordamida aniq kuzatish deyarli imkonsizdir. Akademik astrofiziklar “to‘qnashuv ehtimoli amaliy jihatdan nolga teng”ligini bildiradilar, chunki asteroid orbitasini qisqa vaqt ichida tubdan o‘zgartirishi mumkin bo‘lgan holatlar kombinatsiyasini tasavvur qilish qiyin. Bu esa aholi va olimlar uchun qo‘rquvsiz kuzatish imkonini yaratadi. Shuningdek, oldinroq 2025 PM nomli, diametri 50 metr bo‘lgan asteroidning Yer yaqinidan o‘tishi haqida ham ma’lumot berilgan edi. Bu kabi kuzatuvlar orqali kosmik jismlarning harakatini aniqlash va Yer xavfsizligini baholash imkoniyati kengaymoqda. Shunday qilib, olimlar sayyoramizni himoya qilish uchun muntazam ravishda kosmik obyektlarni kuzatishda davom etmoqda.