Tarixiy shaxslarning taqdiri haqida so‘z ketganda, ba’zida yolg‘izlikda unutulish bilan erta o‘lim o‘rtasidagi ustunlik masalasi muhokama qilinadi. Bu haqida Upl.uz xabar berdi.
XVI asr Usmonli imperiyasi kontekstida bu savol ayniqsa dolzarb bo‘ladi, chunki o‘sha davrda Xyurrem-sulton va Mahidevran-sultonning hayotining so‘nggi yillari solishtiriladi. Mashhur «Buyuk asr» televidenie dramasi ularning keyingi voqealarini to‘liq ochib bermay, muhim vaqt qatlami efirdan tashqarida qoldirildi.
«Buyuk asr» serialida Xyurrem-sultonning vafoti Usmonli davlatida katta motam sifatida tasvirlangan. Sulton Sulaymonning musiqiy tomoshalarni to‘xtatish va asboblarni yoqish haqidagi farmoni uning shaxsiy va davlat darajasidagi yo‘qotishini ko‘rsatadi.
Shu paytda uzoqdagi Bursa shahrida Mahidevran-sulton siyosiy ta’siridan mahrum bo‘lib, o‘g‘lidan ham ayrilgan holda hayot kechirardi. Tarixiy manbalarga ko‘ra, ikkala ayol ham sulton saroyida muhim o‘rin egallagan.
Mahidevran-sulton shohzoda Mustafaning onasi sifatida, Xyurrem-sulton esa dastlab sultonning sevimlisi, keyinchalik rasmiy xotini sifatida faol bo‘lgan. Ularning uzoq davom etgan raqobati chuqur nafrat bilan kechgan va ularning o‘rtasida yarashish imkoniyati deyarli bo‘lmagan.
Biroq tarixiy voqealar serialda ko‘rsatilgandan ham murakkabroq va qiziqarliroqdir. Xyurrem-sulton 1558 yilda vafot etgan.
Tarixchilar uning o‘lim vaqtida taxminan 55 yoshda bo‘lganini qayd etishgan. U sulton saroyida o‘z maqomiga mos sharoitda hayotdan ko‘z yumgan va Sulaymon I oxirgi kunlarida yonida bo‘lgan.
Uning o‘limidan keyin saroyda uzoq davom etgan motam bo‘lib, ko‘ngilochar tadbirlar vaqtincha taqiqlangan. Mahidevran-sulton esa Xyurrem-sultondan keyin ham, hatto Sulaymon I vafotidan keyin ham yashagan.
U siyosiy ta’sir va himoyadan mahrum bo‘lsa-da, uzoq vaqt yashagan. Xyurrem-sultonning o‘g‘li Selim II taxtga o‘tgach, Mahidevran-sultonni ta'qib qilmagan, aksincha unga maqom va davlat tomonidan pensiya ajratilgan hamda shohzoda Mustafaning maqbarasini qurishga ruxsat berilgan.
Tarixiy manbalar Mahidevran-sulton Xyurrem-sultondan keyin taxminan 22 yil yashaganini, uning o‘limi 1580 yoki 1581 yillarga to‘g‘ri kelishini ko‘rsatadi. Uzoq umr ko‘rishining sabablari orasida kamroq tug‘ruq qilish va saroydagi stress darajasining kamayishi borligi aytiladi.
Shunga qaramay, uning uzoq umr ko‘rishi jahon g‘alabasi emas, balki tinch va yolg‘iz hayot kechirish bo‘lgan. Serial esa uning hayotini erta yakunlab, tarixiy voqealar esa uzoq davom etgan epilog sifatida qoladi.
Bursa shahrida Mahidevran-sulton buyurtmasi bilan va Selim II ruxsati asosida qurilgan shohzoda Mustafaning maqbarasi hozirgi kunda ham tarixshunoslar va tarixga qiziquvchilar e’tiborini tortadi. Selim II ning bu qadamini tarixchilar nafaqat rahm-shafqat ishi, balki otasining hukmronligi davridagi siyosiy bo‘linishlarni bartaraf etishga qaratilgan siyosiy harakat sifatida baholaydilar.
