Mashhur “Ulug‘ davr” serialida tomoshabinlarga Usmoniylar sulolasi hukmdori Sulaymonning haromidan faqat bir necha muhim shaxslar – G‘ulfehm, Mahidevran va Xurrem ko‘rsatilgan. Bu haqida Upl.uz xabar berdi.
Biroq tarixiy haqiqat ancha murakkab va keng qamrovli bo‘lgan. Sulaymonning haromi alohida bir olam bo‘lib, o‘z qoidalari, ierarxiyasi va ko‘plab ayollari bilan ajralib turardi.
Bu faqat saroyning bir burchagi emas, balki “shahar ichidagi shahar” edi, unda yuzlab ayollar yashar, har biri murakkab tizimda o‘z o‘rniga ega bo‘lardi. Haromdagi ayollarning aniq soni haqida to‘liq ma’lumotlar saqlanib qolmagan, ammo tarixchilar arxiv hujjatlariga tayangan holda taxminiy tasvirni tiklashga muvaffaq bo‘lgan.
Tadqiqotchi Lesli Pirs o‘sha davr moliyaviy hisobotlarini o‘rganib, haromda taxminan 300 nafar ayol yashaganini aniqlagan. Ularning maqomlari turlicha bo‘lgan: ba’zilari oddiy xizmatkor, ba’zilari esa sulaymonning yaqin atrofidagilar edi.
Haromdagi ayollarning maoshlari ularning mavqeiga bog‘liq bo‘lgan. Masalan, oddiy xizmatkorlar oyiga 6 asp, kalfalar – 60 asp atrofida maosh olgan, nalotchilar esa 100 dan 200 gacha kumush tangalar olgan.
Sulaymonning eng yaqin favortitlari esa ancha katta miqdorda daromadga ega bo‘lgan. 300 ayoldan faqat 160 nafari to‘g‘ridan-to‘g‘ri Topqapi saroyida yashagan, yaqin doiraga esa 17 nafar nalotchi kirgan.
Qiziqarli jihati shundaki, Xurrem bilan turmush qurgandan so‘ng Sulaymon boshqa ayollarga kamroq e’tibor qaratgan. Ko‘pchilik nalotchilar keyinchalik uning o‘g‘illarining haromlariga o‘tgan va saroy ierarxiyasi saqlangan.
Bu Xurremning sulaymon hayotidagi o‘rni va harom an’analarini tubdan o‘zgartirganini ko‘rsatadi. Turli Usmoniy hukmdorlari haromni boshqarishda turlicha yondashuvni qo‘llagan.
Masalan, Sulaymonning o‘g‘li Selim II o‘z haromida 365 dan 500 gacha ayol bo‘lganini qayd etgan. Bu uning maqomini ko‘rsatgan va katta resurslarni talab qilgan.
Shuningdek, Ibrohim I sulthon ham haromdan deyarli chiqmagan, nalotchilar bilan doimo birga bo‘lgan. Murad III esa o‘z xotini Safiye sultonaga chuqur mehr qo‘ygan bo‘lsa-da, harom joylarini sezilarli darajada kengaytirgan.
Uning o‘limidan keyin 19 o‘g‘li va 30 dan ortiq qizi qolgan, bu harom hajmini ko‘rsatadi. Osmoniy haromi faqat sulthoning o‘yinqaroqlik joyi emas, balki murakkab tuzilma bo‘lgan.
Har bir ayol o‘z vazifalariga ega bo‘lgan: kimdir uy-ro‘zg‘or bilan shug‘ullangan, kimdir bolalarni tarbiyalagan, boshqalar esa saroy intrigalari bilan band bo‘lgan. Yangi qizlar imperiyaning turli burchaklaridan olib kelinib, nafaqat go‘zalligi, balki qobiliyati, kelib chiqishi va siyosiy aloqalari bo‘yicha tanlangan.
Harom hayoti qattiq qoidalarga bo‘ysungan. Sulthoning yaqin doirasiga kirmagan nalotchilar o‘z navbatlarini yillar davomida kutgan yoki boshqa haromlarga o‘tgan.
Bolasi bo‘lgan ayollar ko‘pincha yuqori maqom va ta’sirga ega bo‘lgan. Masalan, Xurrem nafaqat Sulaymonning rafiqasi bo‘libgina qolmay, balki siyosatda ham muhim rol o‘ynagan, bu o‘sha davr uchun nodir holat edi.
Tarixchilarga haromlarning aniq sonini aniqlash qiyin, chunki ko‘plab hujjatlar yo‘qolgan. Ammo maosh to‘lovlari haqidagi yozuvlar harom hajmini tushunishga yordam beradi.
Bu esa Usmoniy imperiyasining boyligini tasdiqlaydi. Lesli Pirsning tadqiqotlari mana shunday ma’lumotlarga asoslangan va harom tuzilmasini anglashda asosiy manbalardan biri hisoblanadi.
Sulaymon haromida nafaqat ko‘plab ayollar, balki murakkab boshqaruv tizimi ham mavjud bo‘lgan. Katta nalotchilar va kalfalar tartib-intizomni nazorat qilgan, kichiklari esa kundalik ishlarni bajarishgan.
Shu tariqa harom saroyning
