XVI asr Usmonli imperiyasida tashqi ko‘rinishning har bir elementi, kiyim-kechakdan tortib soch turmagacha, chuqur ma’noga ega edi. Bu haqida Upl.uz xabar berdi.
Xususan, hukmdorning soqoli alohida ahamiyatga ega bo‘lgan. “Ulug‘ asr” serialida shohzoda Mustafo sharafli va hurmatga sazovor voris sifatida tasvirlangan bo‘lib, uni xalq va yangi arilar qo‘llab-quvvatlagan.
Biroq, uning obrazidagi bir tafsilot, serialda alohida ta’kidlanmagan bo‘lsa-da, uning fojiali taqdirida muhim rol o‘ynagan. Bu Mustafoning soqoli bo‘lib, u zichligi va uzunligi bilan otasi, Sulaymon Qudratli sultonning soqoli bilan taqqoslanar edi.
Usmonli an’analariga ko‘ra, sultonning soqoli shunchaki uslub elementi emas, balki oliy hokimiyat ramzi edi. Faqat padishoh uzoq va zich soqol o‘stirishga haqli bo‘lib, bu uning mavqeini ta’kidlagan.
Vorislar, hatto kattalar shohzodalar ham, bu tartibni buzmasliklari va hukmdorga tashqi ko‘rinishda o‘xshashlikdan saqlanishlari shart edi. Bu qoidalar saroy etiketi va ierarxiyasining ajralmas qismi hisoblangan.
Mustafo, Sulaymonning katta o‘g‘li va viloyat hokimi sifatida, ataylab bu odatni buzib, otasining soqoliga o‘xshash soqol o‘stirgan. Bunday harakat e’tiborsiz qolmagan.
Mustafo yangi arilar yoki saroy ahlining oldida sulton soqoliga teng soqoli bilan paydo bo‘lganda, bu ochiq signal sifatida qabul qilingan. Uning tashqi ko‘rinishi "Men hukmronlikka tayyorman, otamdan kam emasman" degan ma’noni bildirgan.
Usmonli saroyida har bir imo-ishora va kiyim tafsiloti diqqat bilan tahlil qilingan, shunday qilib Mustafoning bu harakati taxtga da’vo qilish bilan tenglashtirilgan. Sulaymon uchun, o‘z mutlaq hokimiyatini saqlashga intilgan shaxs sifatida, bu jiddiy tahdid bo‘lgan.
Vaziyat siyosiy intrigalar bilan yanada murakkablashgan. Boshqa shohzodalar onasi Hyurrem Sultan va uning ittifoqchisi, buyuk vezir Rustam-pasha, Sulaymonning Mustafoga bo‘lgan ishonchini susaytirish uchun har qanday imkoniyatdan foydalangan.
Ular Mustafoning birovga qarshi fitna qilmoqchi ekanligi haqida mish-mish tarqatib, uni taxt uchun xavf sifatida ko‘rsatgan. Mustafoning fitna qilgani haqida aniq dalillar bo‘lmasa-da, uning xatti-harakati, jumladan, ko‘zga tashlanadigan soqoli, sultonning shubhasini kuchaytirgan.
Sulaymon nazarida bu o‘g‘lining o‘zini hukmdor bilan teng deb ko‘rsatishga urinishi edi va bunday holat qabul qilib bo‘lmas edi. Mustafo soqoli shaxsiy tanlov bo‘lishdan tashqari, siyosiy bayonotga aylangan.
Bu uning yangi arilar va xalq orasida mashhurligini ko‘rsatgan, bu esa sultonni yanada xavotirga solgan. Usmonli imperiyasida sultonning hokimiyati mutlaq bo‘lgani uchun, bunday ramziy harakatlar davlat barqarorligiga tahdid sifatida qaralgan.
Sulaymon nazoratni yo‘qotishdan qo‘rqib, atrofdagi intrigalar ta’sirida o‘g‘lini yo‘q qilishga qaror qilgan. 1553 yilda Mustafo otasining huzuriga chaqirilib, Sulaymonning farmoni bilan qatl etilgan.
Usmonli imperiyasida soqol darajasi va shaklini tartibga soluvchi maxsus farmonlar mavjud bo‘lgan. Masalan, yangi arilar va saroy a’zolari sulton soqolidan qisqaroq soqol o‘stirishlari shart bo‘lgan, bu ierarxiyani buzmaslik uchun amalga oshirilgan qat’iy qoidalar edi.
