XVI asrda Usmonli imperiyasi eng gullagan davriga yetdi. Bu haqida Upl.uz xabar berdi.
Bu davrning markaziy shaxsi Sulaymon bo‘lib, g‘arbda u Buyuk deb atalgan, ona yurtida esa Qonuniy, ya’ni Adolatli nomi bilan tanilgan. Uning 46 yil davom etgan hukmronligi tarixda chuqur iz qoldirdi va imperiyani o‘z davrining eng qudratli davlatlaridan biriga aylantirdi.
Qo‘shma Shtatlarda, Kapitoliy binosining fasadida Sulaymonning yodgorligi boshqa buyuk qonun chiqaruvchilar qatori tasvirlangan bo‘lib, bu uning nafaqat Sharq, balki butun dunyo tarixidagi ahamiyatini ko‘rsatadi. Sulaymon 1520 yilda taxtga o‘tirib, 1566 yilgacha Usmonli imperiyasini boshqardi.
Shu davr ichida u 13 yirik harbiy yurish o‘tkazib, davlat hududini sezilarli darajada kengaytirdi. Uning mulklari Vengriyadan Fors ko‘rfazigacha cho‘zilib, uch qit’ada yerlarni o‘z ichiga olgan edi.
Turkiya dengiz kuchlari O‘rta yer dengizi, Qizil dengiz va Hind okeanida hukmronlik qilib, asosiy savdo yo‘llarini nazorat qilardi. Yevropalik hukmdorlar g‘ururiga qaramay, ko‘pincha kuchli sulton bilan mojaro bo‘lmaslik uchun Istanbulga soliq to‘lardilar.
Sulaymon davrida Usmonli imperiyasining iqtisodi gullab-yashnadi. Davlat xazinasiga soliq, savdo va harbiy yutuqlardan tushgan daromadlar kirib turdi.
Istanbul dunyoning eng yirik savdo markazlaridan biriga aylandi, bu yerda Yevropa, Osiyo va Afrika yo‘llari kesishardi. Imperiyaning boyligi yirik loyihalarni moliyalashtirishga imkon berdi va uning mavqeini mustahkamladi.
Sulaymon faqat harbiy yutuqlarga to‘xtab qolmadi. U imperiyani madaniyat va ilm markaziga aylantirishga intildi.
Hukmronligi davrida me’mor Mimar Sinan muhim shaxs bo‘lib, bugungi kungacha saqlanib qolgan mashhur inshootlarni yaratdi. Ulardan biri Shohzoda masjidi, Istanbuldagi ulug‘ Sulaymoniyah majmuasi va Edirnedagi Selimiye kompleksi.
Ushbu binolar o‘zining go‘zalligi va muhandislik aniqligi bilan ajralib turadi. Sulaymon ta’lim sohasini ham rivojlantirdi.
Imperiyaning turli joylarida maktablar va kutubxonalar qurildi. Istanbuldagi Sulaymoniyah madrasasi tibbiyot, matematika, astronomiya va boshqa fanlar markazi bo‘ldi.
Bu ta’lim muassasalari Islom olamining turli burchaklaridan olimlarni jalb qilib, imperiyaning ilmiy obro‘sini oshirdi. Usmonli imperiyasi ko‘plab xalqlar, madaniyatlar va dinlarni o‘z ichiga olgan edi.
Bunday xilma-xillikni boshqarish oson emas edi, ammo Sulaymon turli guruhlarning manfaatlarini hisobga olgan qonunlar tizimini yaratdi. Musulmon bo‘lmagan aholi, xristianlar va yahudiylar kabi, maxsus soliq to‘lashga majbur bo‘lsalar-da, ularga kafolatlangan huquqlar berilgan edi.
Bu tizim, millet deb atalgan, jamiyatda barqarorlikni ta’minladi. Sulaymonning qonunlari, Qonunlar nomi bilan mashhur bo‘lib, imperiyada XX asr boshigacha amal qildi.
Ular nafaqat diniy va ijtimoiy masalalarni, balki iqtisodiy munosabatlarni ham tartibga solib, davlatning taraqqiyotiga xizmat qildi. G‘arbda Sulaymon Buyuk deb atalgan, uning hukmronligi va Usmonli imperiyasining shon-shuhrati uchun.
Ona yurtida esa uni Qonuniy — Adolatli deb atashgan, bu uning adolatli huquqiy tizim yaratishdagi hissasini ta’kidlaydi. Ikkala laqab uning shaxsiyatining turli qirralarini aks ettiradi: bir tomondan u buyuk zabt etuvchi va san’at homiysi, ikkinchi tomondan esa o‘z xalqiga g‘amxo‘r bo‘lgan donishmand hukmdor edi.
Sulaymon Buyuk nafaqat zabt etilgan hududlarni, balki madaniy va huquqiy merosni ham qoldirdi. Uning me’moriy yodgorliklari hozirgi kunda ham sayyohlarni o‘ziga jalb qiladi, yaratilgan qonunlar esa asrlar davomida imperiyani boshqarishda asos bo‘lib xizmat qildi.
Uning hukmronligi Usmonli imperiyasining oltin davri bo‘lib, hanuzgacha hurmat bilan eslanadi.
