Bir asrdan oldin, 1924 yil oktabr oyida Markaziy Osiyo xaritasida yangi ma’muriy birlik — O‘zbek Sovet Sotsialistik Respublikasi paydo bo‘ldi. Bu haqida Upl.uz xabar berdi.
1925 yil fevral oyida ushbu respublika rasmiy ravishda Sovet Ittifoqining bir qismiga aylandi. O‘sha davrning o‘ziga xos tarixiy tasvirlarini eng to‘liq tarzda aks ettirganlaridan biri Maxs Penson bo‘ldi.
U “Sharq Haqiqati” gazetasi va TASS uchun suratga olgan ishlari bilan o‘sha davrning hujjatli guvohiga aylandi. Maxs Penson Rossiyaning Smolensk viloyatidagi Velizh shahrida tug‘ilgan.
U Birinchi jahon urushi davrida oilasi bilan Ko‘kandga evakuatsiya qilingan. Suratga olish san’atiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kelmagan.
Dastlab rasm chizishni o‘rgatgan va xalq ta’limi bo‘limida ishlagan, keyinchalik esa o‘zining haqiqiy chaqirig‘ini foto san’atda topgan. 1926 yilda uning iste’dodi tan olinib, “Sharq Haqiqati” gazetasi taklif qildi.
U o‘z faoliyatini respublika hayotidagi tub o‘zgarishlar davriga to‘g‘ri keldi. Bu davr sanoatlashtirish va kolxozlashtirish siyosati bilan bog‘liq edi.
Penson ijodining markaziy mavzularidan biri Buyuk Farg‘ona kanali qurilishi bo‘ldi. Bu kanal Sovet Ittifoqi davrining eng yirik gidrotexnika loyihalaridan biri hisoblanadi.
Kanaling uzunligi 350 kilometrdan oshib, hozirgi O‘zbekiston, Qirg‘iziston va Tojikiston hududlaridan o‘tadi. Bu suv ta’minoti muammolarini hal qilish uchun qilingan yirik ish edi.
Pensonning suratlarida minglab odamlar ketmenlar bilan “inson qo‘li bilan yaratilgan daryo”ni barpo etayotganini ko‘rish mumkin. Afsuski, bu yirik loyihalar keyinchalik Aral dengizining qurib qolishiga sabab bo‘lgan ekologik falokatni yuzaga keltirdi.
Uning yana bir asosiy mavzusi paxta yetishtirish bo‘lib, O‘zbekiston SSR “oq oltin”ning asosiy yetkazib beruvchisi sifatida Sovet Ittifoqida yetakchi o‘rinni egallagan. Penson suratlarida paxta maydonlarida ishlayotgan birinchi traktorlar va qattiq mehnat qilayotgan qo‘l mehnatkashlari aks etgan.
Bu suratlar butun xalqni qamrab olgan kampaniyaning hajmini va qiyinchiliklarini aniq ifodalaydi. Shuningdek, Pensonning ijodida ijtimoiy o‘zgarishlar ham muhim o‘rin tutgan.
Sovet hokimiyati “yangi O‘zbekiston” obrazini ilgari surib, eski odatlardan voz kechishni targ‘ib qilgan. Pensonning suratlari bu siyosatning yorqin namunasidir.
Masalan, “likbez” maktablaridagi suratlar — aholining 8 dan 50 yoshgacha bo‘lgan qatlamida savodsizlikni yo‘q qilish bo‘yicha butunittifoq kampaniyasini aks ettiradi. Bu suratlarda nafaqat o‘qish va yozishni o‘rgatish, balki rus tilini joriy etish jarayoni ham ko‘rsatilgan.
Maxs Penson ayollarni erkinlashtirishga qaratilgan “Xudjum” harakati suratlarini ham ko‘p olgan. 1920-yillarda u ko‘pincha an’anaviy paranjada bo‘lgan ayollarni suratga olgan bo‘lsa, keyinchalik uning arxivida jamiyatda faol qatnashayotgan yuzlari ochiq ayollar suratlari ko‘paygan.
Ushbu davrning ramzi bo‘lgan raqqosa Tamara xonimni Penson ko‘p marotaba suratga olgan. U paranjasiz sahnaga chiqqan birinchi artistlardan bo‘lib, bu ramziy harakat sifatida qabul qilingan.
Pensonning suratlari sovet bayramlarida raqsga tushayotgan ayollarni ham aks ettirgan. Rasmiy mavzular bilan birga, Penson Buxoro yahudiy jamoasining hayotini ham hujjatlashtirgan, bu esa o‘sha hududning noyob madaniy qatlamini saqlab qolishga xizmat qilgan.
Afsuski, Pensonning hayoti fojiali yakun topdi. 1948 yilda “kosmopolitizmga qarshi kurash” deb nomlangan davlat siyosati oqibatida u “Sharq Haqiqati”dan ishdan bo‘shatildi.
Akkreditatsiyasini yo‘qotib, sevimli ishidan mahrum bo‘ldi va uzoq yillik ruhiy tushkunlikka tushdi. 1959 yilda vafot etdi.
Uning ko‘plab manbalarini o‘z ichiga olgan katta arxivi uzoq
👍 0❤️ 0😂 0😢 0😡 0
